skanuj0031

•    Akceptacji: wymagającej od pracowników bezwzględnego poszanowania tożsamości oraz godności podopiecznych, bez względu na stopień ich tożsamości, wygląd, sposoby zachowania czy cechy charakteru.

•    Nie wydawania sądów nakazujących pracownikom nie przypisywania w sposób pochopny zwłaszcza win podopiecznym, gdyż pełną ocena ich postępowania jest kwestią złożoną i wielorako uwarunkowaną.

•    Indywidualizacji: wymaga traktowania każdego podopiecznego w sposób szczególny, jako niepowtarzalnej jednostki.

•    Celowego wyrażania uczuć i kontrolowanego zaangażowania emocjonalnego: odnosi się m.in. do tolerancji wobec zachowań emocjonalnych podopiecznego, przy jednoczesnym kontrolowaniu własnych.

•    Zawierzenia: wiąże się z postawą nie ujawniania tajemnic podopiecznego bez jego wiedzy i zgody.

•    Samostanowienia: dotyczy uczciwości systematycznego poszerzania dokonywania przez podopiecznego wyborów życiowych oraz prawa do obranego przez niego stylu życia (Butrym 1998, s. 36-38; por. Brągiel 2002, s. 79-81].

Oczywiście, żadne wskazania postępowania etycznego w sytuacji konfliktu moralnego pracownika socjalnego, nie dadzą nam szczegółowej odpowiedzi jak postąpić w konkretnej sytuacji. Elementy takiej odpowiedzi kryją się za zawodowym profesjonalizmem: wiedzą, umiejętnościami, doświadczeniem, a głównie systemem zintemalizowanych wartości oraz etycznym sumieniem, które w trudnej sytuacji udzielania pomocy, powinny mieć charakter rozstrzygający.

Dylematy etyczne pracownika socjalnego w świetle wybranych badań

Wyników badań empirycznych w zakresie sposobów rozwiązywania dylematów etycznych przez pracowników socjalnych jest w naszym kraju mało, a te, które w tym zakresie istnieją, mają często charakter marginalny⁸.

Niemniej, spośród dostępnych i opublikowanych wyników badań odnoszących się wprost do problemów etycznych pracy socjalnej, na uwagę zasługują m.in. doniesienia na ten temat J. Brągiel [2002], A. Olech [1998], B. Kromolickicj [2002], czy A. Kurcz [2002]. Szczególnie warte omówienia są ostatnie ustalenia B. Kromolickiej, głównie odnoszące się do dylematów etycznych wynikających z bezpośredniej praktyki, z zachowań podopiecznych oraz relacji w grupie współpracowników.

¹ Widać tutaj wyraźną dysproporcję pomiędzy sporą jut ilością publikacji w zakresie teoretycznych rozważań nad etyką pracy socjalnej a nielicznymi przykładami badań empirycznych w tym zakresie.

r

W.dylematach etycznych odnoszących się do bezpośredniej praktyki, przedmiotem badań były m.in. z jednej strony zachowania pracowników w sytuacji wyboru pomiędzy działaniem legalnym, a koniecznością podejmowania działań nielegalnych; z drugiej - podejmowanie działań niejako

! wbrew woli podopiecznego; wreszcie badano również sytuacje, które mogłyby usprawiedliwiać niedotrzymanie tajemnicy zawodowej przez pracownika r socjalnego.

Z badań w zakresie wyboru pomiędzy prawem a celem działań wynika, iż tylko ok. 25% pracowników socjalnych postępuje zgodnie z przepisami. Pozostali albo poszukują możliwości jakiegoś obejścia przepisów (35%), kierują się własną intuicją (12,5%), postępują zgodnie z własnym sumieniem (11%) lub po prostu zatajają informacje uniemożliwiające udzielenie pomocy (7%). Wyniki te zdają, się zatem sugerować, iż albo istniejące przepisy nie dostosowane są do praktyki pracy socjalnej, co wymusza konieczność ich omijania, albo niska jest wiedza etyczna pracowników oraz umiejętności rozwiązywania problemów, co nakazuje postępowanie według posiadanej wiedzy etycznej (lub jej braku) oraz umiejętności - z pominięciem przepisów. Tak czy inaczej, zapewne dla części pracowników, tych zwłaszcza którzy znajomość przepisów oraz formalnych norm posiedli, fakt konieczności dokonywania wyboru pomiędzy działaniem prawno-normatywnym a praktycznym - jest zapewne istotnym problemem etycznym.

Jeśli chodzi z kolei o działania niezgodne z wolą podopiecznego, to w tym wypadku wyniki badań wskazują na fakt, iż aż niemal 70% pracowników działania takie podejmuje. Jednocześnie wśród przyczyn konieczności podejmowania takich decyzji, pracownicy m.in. wymieniają: dobro podopiecznego (30%), brak z jego strony odpowiedzialnych zachowań (28%), czy konieczność ratowania życia lub zdrowia podopiecznego (10%).

Dane te zdają się zatem świadczyć o tym, iż zdecydowana większość pracowników deklaruje konieczność nieliczenia się z wolą podopiecznego przy podejmowaniu decyzji o sposobach oraz zakresie udzielanej jemu pomocy. Od strony psychonormatywnej sytuacje takie są zdecydowanie niezgodne z przepisami. Czy jednak i na ile są one uzasadnione z praktycznego punktu widzenia? Trudno na to pytanie udzielić precyzyjnej odpowiedzi w oparciu o suche deklaracje typu: troska o dobro czy brak odpowiedzialności w zachowaniach podopiecznego - bez głębszej analizy konkretnych sytuacji, w których pracownik decyzje takie podejmuje. Wielkość odsetka działań podejmowanych wbrew woli podopiecznego może sugerować, iż decyzje takie podejmowane są nazbyt łatwo, być może również w wielu przypadkach bez należytych starań i pracy, aby określony rodzaj decyzji wypracować wspólnie z podopiecznym.

65