skanuj0032

zyka> rozumieć badanie mechanizmów i sposobów utrwalafl przenoszenia i wyrażania treści kulturowych przez język, sposobfl wyrażania i przenoszenia—między innymi — wartości aksjologii nych¹, badanie tego, jak są wyrażane i rozumiane takie, ważne^H człowieka i kultury ludzkiej właśnie, pojęcia jak: prawda, fał|H sprawiedliwość, dobro, zło itp., i jak to się sprawdza w intersubl|H tywnej konfrontacji”².

3. Podstawowe pojęcia kultury języka

Zasygnalizowaliśmy tendencje rozwojowe nauki o kulturze języl^B Pamiętając o nich, zobowiązani jednak jesteśmy do przedstawieniąluifl obecnego, w tym przede wszystkim do przedstawienia podstawowj^B pojęć kultury języka. Należą do nich: norma językowa, innowacja { hląfl językowy, kryteria poprawności językowej.

Norma językowa — system — uzus. Norma językowa ściśle związana z systemem językowym. Przypomnijmy, że przez syNl|H językowy rozumiemy ogół elementów językowych (dźwięków, firnu i femów, wyrazów) i wzorów konstrukcyjnych (reguł) ich łączenia (pflfl rozdz. Komunikacja językowa).

Pojęcie normy językowej podobnie jak pojęcie kultury języka ma killtfl znaczeń. Danuta Buttler omawia je w pracy pt. Innowacje składnięl^M współczesnej polszczyzny³.

„[...] termin <norma>, najistotniejszy z punktu widzenia tpllfl mechanizmów innowacyjnych, bywa we współczesnym językozni^B stwie stosowany w kilku znaczeniach. W najbardziej tradycyjnymi

li|SHfW>(l nich odnosi się on do zespołu reguł określających taki NpOiób użycia elementów językowych, który w danym środowisku Ufiliorizi za poprawny, «wzorcowy»²³. To zastosowanie wyrazu Mumia jest wprawdzie zgodne z potoczną, niejęzykoznawczą jego nnAcią (por. norma prawna, norma technologiczna itp.), nasuwa (mimik określone wątpliwości. Mianowicie w takim ujęciu norma «lii|o się zjawiskiem należącym do dziedziny przekonań i ocen h|mlecznych, a zatem faktem historyczno-socjologicznym, subiektywnym, a nie wewnętrznojęzykowym, obiektywnym. Rozumienie In zakłada także konwencjonalny charakter normy, która byłaby w pewnym sensie «narzucana» językowi przez społeczeństwo nim fljówiące²⁴. Wszelkie więc nowsze próby zdefiniowania < normy > zmierzają do jego obiektywizacji. W ujęciach tych norma jest Interpretowana jako jeden z poziomów zewnętrznej struktury języka, mianowicie jako zespół środków gramatycznych i leksykalnych najbardziej typowych, o znacznym stopniu stabilizacji i powszechnym zasięgu w danym środowisku mówiących, i Pierwszy krok ku wypracowaniu takiej właśnie koncepcji normy slitnowiła teoria języka literackiego, ukształtowana w środowisku pi uskicj szkoły lingwistycznej, w szczególności zaś zawarta w pra-cuch V. Mathesiusa i B. Havranka²⁵. Jej bardzo istotnym elemen-ifm jest rozgraniczenie normy — zjawiska obiektywnego, tj. całokształtu środków językowych używanych i uznanych za popi awne przez pewną społeczność, oraz k o d y f i k a c j i, tj. zespołu Ocen odzwierciedlających ów obiektywny stan i obliczonych na jego /uchowanie bądź modyfikację. W teorii szkoły praskiej podjęto też próbę określenia stosunku normy do systemu. Havranek w jednej ■i swych prac definiuje normę jako system języka w działaniu,

(łpfjnloję normy jako reguły określającej sposób posługiwania się środkami językowymi nawet publikacje reprezentujące nowoczesne stanowiska teoretyczne, np. „Słow-Hpinologii językoznawczej” Z. Gołąba, A. Heinza i K. Polańskiego Warszawa 1968, Mi||i 111.1 L. cyt. fragm.).

I*mi II, S. Svarckopf, OSerk rozvitija teoreticeskich vzglijadov na normu v sovetskom IjkiMiimii w zbiorze „Aktuafnyje problemy kultury reći”, Moskva 1970 (przyp. aut. cyt.

NP^{1 1}

fl |]nvrś,nek, „Studie o spfsovnóm jazyce”, Pr aha 1963; por. też A. Jedlicka, O praźskoj ■ lllltraturnogo jazyka w zbiorze „Prazskij lingvisticeskij krużok”, Moskva 1967, Mtlli nut. cyt. fragm.).

65

1

   J. Puzynina, Problemy aksjologiczne w językoznawstwie, „Poradnik Językowy” 1911'!, ( 539—544; 552—556 (przyp. aut cyt. fragm.).

2

   Należy dodać, że takie badania języka prowadzono od starożytności nieprzerwanie u / (lit końca XVIII w. Przerwane one zostały przez idealistyczną filozofię niemiecką XIX * (Hamman, Herder, Kant, Nietzsche), a następnie znów do nich powrócono na pootfH XX w., walcząc w dalszym ciągu z postr oman tyczną tradycją polegającą na eksplo|j^| nieprzejrzystości i ambiwalencji języka — zob. A. Gawroński, „Dlaczego Platon wykltiljfl poetów z Państwa? U źródeł współczesnych badań nad językiem”, Warszawa I9H4/I 20—29 (przyp. aut. cyt. fragm.).

3

   D. Buttler, „Innowacje składniowe współczesnej polszczyzny”, Warszawa 197A, m 31—42.