skanuj0032 (111)

1982-83

małości ig (SM); ale SM szek ze )3%, Si, jstawem ^małości ;icznym. tępujące : 1450-, moduł )ckwella

licznych

zawory

równo-zużycia ych), ale :ędzi, co

ryzujące Ddatków Ogólnie li powo-na roz-tenitycz-ykorzys-la niższą słu.

się zdol-plastycz-- nawet i warun-użeniach ileży od najczęś-stopów ;18 przy ¹ osiąga obróbki

Opracowywanie kolejnych stopów nadplastycznych stwarza nowe możliwości projektowania elementów konstrukcyjnych i narzędzi.

Staliwa. Staliwo, czyli stal laną, stosuje się na odlewy części maszyn o skomplikowanych kształtach, gdy wymagania wytrzymałościowe uniemożliwiają wykonanie części w postaci odlewów żeliwnych, wykonanie zaś elementów innymi metodami (np. za pomocą kucia lub obróbki skrawaniem) byłoby bardzo trudne i nieekonomiczne. Na odlewy elementów maszyn najczęściej stosuje się staliwo węglowe konstrukcyjne (PN-86/H-83152), które dzieli się na 2 grupy: I — zwykłej jakości i II — wyższej jakości. Znak staliwa składa się z litery L (stal lana), grupy (I lub II) i liczby określającej minimalną wytrzymałość na rozciąganie R_m, np. LII500 oznacza staliwo wyższej jakości o wytrzymałości R_m = 500 MPa. W razie dodatkowych wymagań w stosunku do odlewów staliwnych (np. żaroodporność, nierdzewność itd.) stosuje się staliwa specjalne. Rodzaje staliw są podane w normach PN-ISO 3755: : 1994 — PN-90/H-83161.

Żeliwa. Żeliwo jest materiałem o bardzo dobrych właściwościach odlewniczych, odpornym na ściskanie i ścieranie, ale o stosunkowo niskiej wytrzymałości na rozciąganie i zginanie. Odlewy żeliwne odznaczają się zdolnością tłumienia drgań.

Na odlewy części maszyn najczęściej stosuje się żeliwo szare PN-92/H-83101), oznaczane literami Z1 oraz liczbą określającą minimalną wytrzymałość na rozciąganie, np. Z1 250 oznacza żeliwo szare o R_m = = 250 MPa. W przypadku wyższych wymagań w stosunku do odlewów części maszyn (np. zwiększonej wytrzymałości) stosuje się specjalne gatunki żeliw, np. żeliwo sferoidalne (PN-92/H-83123), żeliwo ciągli we (PN--92/H-83221) i inne. Podział żeliw jest podany w normie PN-80/H-01552.

Spieki. Spieki metaliczne wykonuje się metodami określanymi ogólnie jako metalurgia proszków. Przedmioty z proszków metali prasuje się pod wysokim ciśnieniem, a następnie spieka przez wyżarzanie w odpowiedniej temperaturze. Metodą tą uzyskuje się części o ściśle określonym składzie chemicznym oraz właściwościach fizycznych i mechanicznych. Części mogą być wykonywane z minimalnymi naddatkami na obróbkę wykańczającą lub też bez naddatków. Zastosowanie metalurgii proszków do produkcji części maszyn jest ograniczone głównie przez wysoki koszt proszków oraz niemożność wykonywania z nich elementów o skomplikowanych kształtach.

Do typowych elementów wytwarzanych z proszków spiekanych należą:

•    koła zębate, panewki łożyskowe,

•    porowate łożyska samosmarujące,

•    materiały cierne — zawierające składniki zwiększające tarcie, stosowane np. na okładziny szczęk hamulcowych lub tarcz sprzęgieł ciernych,

•    nakładki na narzędzia skrawające oraz na części przyrządów pomiarowych itp., wykonywane głównie z węglików wolframu i tytanu, oraz kobaltu jako materiału wiążącego,

33