skanuj0057

•    dostępność źródeł wiedzy,    _g

•    wymogi środowiska (zawodowego, szkolnego, rodzinnego, towarzyskiego) .

Uwarunkowania osobowe i sytuacyjne wpływają na motywację do samokształcenia. Wśród motywów rozwijania aktywności autoedukacyjnej wyróżnić można dwie grupy:

1.    kierowanie się autoteliczną wartością samodoskonalenia (np. rozwój zdolności, zainteresowań, sprawdzenie siebie, zaspokojenie ciekawości, zyskanie indywidualnego oblicza, odnalezienie sensu życia) - tzw. motywacja wewnętrzna,

2.    kierowanie się intencjami utylitarnymi (akceptacja w środowisku, awans, zlikwidowanie wad, sława) — tzw. motywacja zewnętrzna.

Oba rodzaje motywacji mają dużą wartość dla samokształcenia, ale motywacja wewnętrzna gwarantuje większą trwałość i efektywność tego procesu, uniezależnia od „zewnętrznych” nagród. Ważnym zadaniem oświaty jest dążenie, by motywacja zewnętrzna przekształcała się pod wpływem oddziaływań edukacyjnych w motywację wewnętrzną. Ponadto pozytywny wpływ na aktywność autoedukacyjnąmają następujące czynniki:

•    przekonanie, że uczestnictwo oświatowe jest skutecznym programem osiągania cenionych wartości i celów,

•    posiadanie potrzeb (czynniki motywotwórcze i generujące aktywność autoedukacyjną).

Samokształcenie nie jest wyłącznie indywidualnym procesem, posiada także wymiar społeczny - z jednej strony korzysta z pomocy nauczycieli i instytucji oświatowych, z drugiej przygotowuje do pełnienia w społeczeństwie różnych ról i zadań. Wg D. Jankowskiego wybór drogi samokształceniowej jest funkcją „gry”, jaką od dziecka toczy jednostka z dostępnym jej systemem oświatowym, systemem społecznym, własną antycypacją przyszłej i możliwej rzeczywistości, z samy sobą — poszukiwaniem samowiedzy, ustalaniem adekwatnej samooceny, uświadamianiem własnej tożsamości, własnych ideałów i planów życia^{1 2}. Szczególną rolę ma w tym zakresie do odegrania edukacja, która powinna przyczynić się do ukształtowania postawy autoedukacyjnej - społecznie dojrzałej, biorącej odpowiedzialność za swój rozwój.

4. Wdrażanie do samokształcenia

Zgodnie z założeniami edukacji ustawicznej najważniejszym zadaniem szkół różnych szczebli jest wdrażanie do samokształcenia. Na proces przygotowania do samokształcenia składają się wg W. Okonia - trzy stadia:

•    działalność adaptacyjna, realizowana głównie przez szkołę,

•    integracja kształcenia z samokształceniem, dokonywana w szkole i poza szkołą,

•    różne formy pracy samokształceniowej powiązanej z twórczością³.

Proces wdrażania do samokształcenia przez nauczyciela i nabywanie tej wprawy przez ucznia należy traktować jako proces narastający stopniowo. Cz. Maziarz wyróżnia w nim umownie przynajmniej trzy stopnie:

1.    elementarny, polegający na opanowaniu technicznych umiejętności pracy samokształceniowej,

2.    wyższy, oznaczający rozwinięcie pewnych sprawności intelektualnych,

3.    najwyższy, równoznaczny z „wtajemniczeniem” w metody pracy naukowej i wyrobieniem postawy „refleksyjno-badawczej”⁴.

Najpełniejszą koncepcję wdrażania do samokształcenia przedstawił Józef Półturzycki⁵. Wg niego wdrażanie do samokształcenia nie jest dodatkiem do procesu kształcenia, nie jest nową metodą nauczania, ale nowoczesnym układem elementów struktury kształcenia, na który składa się parę koncentrycznie rozwijających się zakresów. U podstaw systemu wdrażania do samokształcenia leży:

1.    przygotowanie do organizowania pracy samodzielnej,

2.    wdrażanie do:

•    rozumienia prawidłowości procesu uczenia się i samokształcenia,

•    rozumienia metod nauczania i świadomego korzystania z nich jako podstawy samodzielnego uczenia się.

I. Opanowanie techniki uczenia się stanowi początek wdrażania do samokształcenia. Składa się na nią:

1.    świadome i samodzielne planowanie i organizowanie swojej pracy,

2.    zdobywanie umiejętności potrzebnych do realizacji procesu kształcenia, takich jak: obserwacja, korzystanie z wykładu, prowadzenie dyskusji, rozumienia wypowiedzi kolegów, korzystanie z podręczników i komentarzy, dobór lektury, korzystania z różnych źródeł wiedzy, robienie notatek, korzystanie z wykresów, map, schematów,

3.    zdobywanie umiejętności notowania i pierwszego opracowania materiału w postaci planu, tabel, streszczenia itd.,

4.    zdobywanie umiejętności korzystania z pozatekstowych źródeł informacji,

5.    zdobywanie umiejętności prawidłowego rozumienia poznawanych treści (uświadamianie istoty procesu uczenia się),

139

1

   M. Podgórny, Niektóre uwarunkowania wyboru samokształcenia jako formy aktywności edukacyjnej (zarysproblemu), w: Kultura i Edukacja, 1993,4, s. 85-90.

2

   D. Jankowski, op. cit., s. 91 i nast.

3

   W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 2003.

4

   Cz. Maziarz, Proces samokształcenia, Warszawa 1966, s. 191.

5

   J. Półturzycki, Wdrażanie do samokształcenia, Warszawa 1981.