skanuj0067

nych, aktywizacji społecznej, zagadnieniem ruchów społecznych, dynami-zmami przeobrażeń społecznych, motywacjami działań oraz aktywności społecznej, wraz z ich różnorodnymi uwarunkowaniami.

Pojęciem sił społecznych z powodzeniem operowali również dwaj wybitni polscy socjologowie wychowania: F. Znaniecki oraz J. Chałasiński. F. Znaniecki używał tego terminu m.in. do analizy skonstruowanej przez siebie socjologicznej teorii wychowania, twierdząc, iż jest on „... wygodnym oznaczeniem zdolności członków do wprowadzenia zmian do ustroju, względnie zapobieżenia zmianom, które inni członkowie zamierząją wprowadzić” [Wawryniuk 1980, s. 57]. F. Znaniecki zatem siły społeczne kojarzy z każdym dążeniem indywidualnym lub zbiorowym, które - przejawiając się czynnie - wywołuje zmianę lub zmianie przeciwdziała. Wskazuje on przy tym na aktywną postawę wychowawcy oraz wychowanka w kształtowaniu osobowości społecznej, a także rolę dążności społecznych określonych grup w organizacji wychowawczej społeczeństwa [ibid., s. 61].

J. Chałasiński natomiast używał pojęcia sił podczas badań nad procesami upodmiatawiania klasy chłopskiej, funkcjonowaniem społeczności lokalnej oraz tworzeniem teorii wychowującego społeczeństwa.

W pracy socjalnej, zwłaszcza w literaturze anglosaskiej, operuje się głównie pojęciem wzmocnienia (empowerment) zasadniczo oznaczającego sposób, w jaki ludzie, instytucje oraz społeczności uzyskują panowanie nad swoim życiem. Przy czym chodzi tutaj o „panowanie” zarówno nad stanem umysłu, o poczucie własnej wartości oraz kompetencji, kontroli i władzy, jak i zmianę usytuowania pozycji społecznej w strukturze społecznej. Wzmocnienie zatem implikować ma zarówno kontrolę psychiczną nad sprawami osobistymi, jak też nad przebiegiem zdarzeń w otoczeniu społecznym, dzięki możliwości wywierania wpływu na życie społeczno-polityczne. Zasadniczym więc celem wzmocnienia jest powiększenie siły (mocy) zarówno jednostkowej, jak i zbiorowej. Wzmacnianie jako proces oznacza ułatwianie, umożliwianie, sprzyjanie, czy też promowanie ukrytych lub częściowo widocznych zdolności ludzi do optymalnego oraz kompetentnego funkcjonowania.

W pracy socjalnej wzmocnienie orientuje jej sens na powiększaniu zdolności systemów społecznych do wymiany z otoczeniem oraz na zwiększaniu wrażliwości instytucji społecznych na ludzkie potrzeby. W tym kontekście praktyka pracy socjalnej polegałaby na przechodzeniu od orientacji na wzmocnienie (empowerment orientation) do osiągnięcia wzmocnionych (silnych) systemów społecznych (empowered social systems)> aż do wydolnych struktur społecznych (empowering social structures) [zob. m.in. opracowania: Pinder 1983, s. 331-338; Rappaport 1981, s. 1-25; Idem 1984, s. 1-7;

Idem 1987, s. 121-144; Solomon 1976; Swift 1984, s. 11-15; Idem 1987, s. 71-94; Wcick i in. 1989, s. 350-354].

5.2. Siły społeczne — problemy ontologicznc

Biorąc pod uwagę to o czym była mowa powyżej, należałoby się bliżej zastanowić jaką rzeczywistą rolę odgrywa koncepcja sił w zmianach oraz aktywizacji społeczno-wychowawczej środowiska, a także w jaki sposób można próbować usystematyzować istotne dla przeobrażeń rzeczywistości czynniki - siły?

Z punktu widzenia współczesnej wiedzy psychosocjologicznej w zasadzie trudno byłoby zaakceptować koncepcję sił jako jakąś odrębną subdyscyplinę społeczną. W praktyce bowiem poszukiwanie sprawczych czynników zmian i przeobrażeń społecznych odbywa się w ramach określonej dyscypliny naukowej. Z drugiej strony jednak już w latach 80. postulowałem potrzebę wyodrębnienia osobnej poddyscypliny, w ramach np. pedagogiki społecznej lub wręcz zupełnie osobnej dyscypliny (np. pod nazwą witologia), integrującej wiedzę na temat uruchamiania oraz rozwijania sił społecznych w środowisku (wychowawczym). Dla przykładu: gdy kilka lat wcześniej starałem się znaleźć czynniki aktywizacji wychowawczej wiejskiego środowiska spółdzielni produkcyjnej, de facto poszukiwałem oraz spożytkowy wałem w tym zakresie m.in. wiedzę z teorii aktywizacji i rozwoju społeczności lokalnej, idei spółdzielczości jako czynnika motywacji aktywności oraz integracji społecznej, założeń oraz praktyki polityki społecznej, jak i polityki rolnej, teorii potrzeb jako mechanizmów regulujących poziom aktywności spółdzielców, czy wreszcie teorii aspiracji oraz dążeń ludzkich [zob. Olubiński 1978].

Inne obszary wiedzy na temat istotnych czynników aktywności oraz zmian społecznych starałem się spożytkować w badaniach nad zależnościami pomiędzy konfliktami małżeńskimi a procesem oraz efektywnością wychowania w rodzinie. Operując tutaj językiem psychologii oraz socjologii konfliktów doszedłem m.in. do wniosku, iż określone rodzaje oraz charakter konfliktów, w określonych typach rodzin oraz w określonych warunkach i sytuacjach mogą pozytywnie stymulować występujące tutaj procesy wychowawcze oraz rozwój osobowości dziecka [Olubiński 1987).

W tym kontekście, jeśli kategorię sił - w relacji np. do osobowości lub środowiska - zredukowalibyśmy do czynników oraz składników istotnych z punktu widzenia określonej dyscypliny naukowej, to uprawomocnienie operowania pojęciem sił traciłoby jakby swój sens i znaczenie. Z drugiej strony, systemowe podejście do wyjaśniania mechanizmów oraz procesów społecznych, nakazuje spożytkować wiedzą z wielu różnorodnych dyscyplin

137