16586 skanuj0013 (285)

212

SPOŁECZNOŚCI LOKALNE

DEFINICJE

213

nych badaniach i publikacjach z zakresu studiów społeczności lokalnej, podaje kilkaset pozycji¹. Wystarczy również wziąć do ręki jakiś nowszy wybór prac z tej dziedziny, np. wybór i analizę M. P. Effrat, aby stwierdzić coroczny szybki wzrost liczby studiów².

Te bibliografie, obejmujące przecież tylko niektóre prace, ukazują, jak wiele zagadnień związanych z istnieniem, rozwojem, zmianami, planowaniem czy świadomym tworzeniem różnego rodzaju społeczności lokalnych stało się przedmiotem badań naukowych. Wskazują jednocześnie, jak dalece rozwinęło się programowanie community development, jak ustaliły się różne metody wpływania na ich rozwój oraz rozszerzyły się znacznie doświadczenia, związane z ich praktycznym funkcjonowaniem.

Tymczasem nadal występują duże rozbieżności w samym określaniu społeczności lokalnej, istnieje wiele stanowisk teoretycznych w ujmowaniu i wyjaśnianiu rzeczywistości grup lokalnych, a także w odniesieniu do samego znaczenia, kierunków zmian i perspektyw rozwojowych tych grup. Dość często pojawiają się poglądy o „zmierzchu” społeczności lokalnych, o ich nieodpowiedniości w stosunku do struktury profesjonalnego, zindustrializowanego, ruchliwego i zurbanizowanego współczesnego społeczeństwa.

Teoretyczne ujęcia ścierają się z ideologiami community development. Trzeba więc powrócić do spraw podstawowych i odpowiedzieć na pytanie, co to jest społeczność lokalna, jakie występują stanowiska teoretyczne w ujmowaniu rzeczywistości grup lokalnych, jak wyjaśniane są kierunki zmian, którym podlegają społeczności lokalne, a następnie ukazać ich perspektywy rozwojowe w społeczeństwie polskim.

Definicje

Robert E^^JPatk, nestor socjologii miasta, określił społeczności lokalne jako „biotyczne” i „subbiotyczne” podstawy społeczeństwa, na których dopiero oparte są sfery moralna i kulturalna jego życia³. Wyraźniej zdefiniował je, stwierdzając: „[...] fizyczna albo ekologiczna organizacja społeczności lokalnej na dalszą metę odpowiada i odzwierciedla zawodową i kulturalną. Selekcja i segregacja, które kształtują naturalne grupy, determinują jednocześnie naturalne strefy miasta. W wielkich miastach odmienności w sposobach, standardzie życia i w ogólnym poglądzie na życie w różnych sferach miejskich są często zadziwiające [...] to ukazuje znaczenie lokalizacji, umiejscowienia, pozycji i ruchliwości jako wskaźników do mierzenia, opisu i ewentualnego wyjaśniania zjawisk społecznych [.,.]”^{1 2}.

Park i Burgess definiowali lokalną społeczność miejską jako mozaikę mniejszych społeczności {subcommunities), tworzących się w poszczególnych strefach przestrzeni miasta. Kontynuując, ale zarazem odchodząc od niektórych ujęć Parka, A. H. Hawley powiada, że społeczność lokalna jest jak organizm ludzki całością warunkujących ją części. Jest ona „[...] bardziej lub mniej samowystarczalną całością, mającą w sobie zasady - podstawy procesu swego życia, ona ma także swój wzrost, swoją naturalną historię ze ściśle określonymi stadiami: młodości, dojrzałości i starości. Jest to więc całość różna od sumy swych części, posiadająca siły, potencjalne możliwości, ale tkwiące nie w wyłącznie jednej ze swych części. Jeśli nie jest to organizm, to jest to co najmniej superorganizm

Jest tu więc podkreślony naturalny charakter społeczności lokalnej jako tworu odrębnego i oddzielonego od innych, samowystarczalnego, oraz podkreślona jest cecha „jedyności” każdej społeczności lokalnej i całościowy, totalny jej charakter. Choć w późniejszych definicjach organicy styczne analogie nie zastępują już tak często opisu społeczności lokalnej, a determinujący charakter środowiska przestrzennego nie jest już tak skrajnie pojmowany, to jednak rola terytorium, obszaru, przestrzeni, jako ważnego elementu w kształtowaniu się społeczności lokalnych, jest nadal uwzględniana. Jesse Bernard stwierdza, że w powszechnym użyciu i rozumieniu community oznacza Jokałność, terytorialność” i odnosi się do ludzi, którzy mieszkają na wspólnym terytorium i mają wspólne interesy, przy czym podkreśla, że obydwa wymiary, zarówno przestrzenny, jak społeczno-psychologiczny, muszą być brane pod uwagę w analizie społeczności lokalnej³. Podobnie L. F. Schnore - autor równie ważnej książki z tej dziedziny - wyjaśnia, że termin „społeczność lokalna” odnosi się zawsze do

.lok

¹    „Current Sociology. La sociologie contemporaine”, vol. XV, 1967, nr 2. Community Research, Hague-Paris 1968.

²    The Community: Approaches and Applications, ed. by M. P. Effrat, London-New York 1974.

³    R. E. Park, Humań Ecology, „American Journal of Sociology”, vol. XLII, 1936, s. 4.

óoiyte'

1

   T e n ż e, The Urban Community as a Spatial Pattem and a Morał Order, [w:] E. W. Burgess, The Urban Community, Chicago 1925, s. 35 i n.

2

   A. H. Hawley, Humań Ecology: A Theory of Community Structure, New York 1950, s. 50.

3

   J. Bernard, American Community Behavior, t. IV, New York 1962, s. 3, 35.