skanuj0068 (7)

problem badawczy. Występują również wypadki znikania jakiegoś dźwięku z wypowiedzi dziecka, który z czasem (i nic bez trudności) zostaje ponownie wprowadzony do realizowanego systemu. (...].

To przeprowadzonych rozważaniach skłonny jestem podać następujący przebieg rozwoju t [k u badanego chłopca. Wcześniej, w okresie gdy brak jeszcze grup spółgłoskowych, pojawia się t, istnieje więc wśród zwartych opozycja wargowa—językowa. 7'substy tuujc dużą liczbę dźwięków (t d, k g k'g' oraz zwarto-szczclinowe. a więc zasadniczo tak. jak i obecnie w połączeniach poza grupami konsonantycznymi). Weiarna zwarta pojawia się równocześnie z grupami konsonantycznymi. One stanowią główny problem dla dziecka w tym czasie. Nowy dźwięk (A), dostatecznie jeszcze nie utrwalony, zostaje wprowadzony do grup spółgłoskowych. Zaczynu zarysowywać się warian-tywność kombinatoryczna / i k. Nowe grupy zostają wprowadzone jako trwałe zbitki dwuelementowe. Innymi słowy w wypowiedziach dziecka w tym krytycznym okresie pojawił się nowy dźwięk, ale specyficzna dynamika rozwoju sprawiła, żc nie mógł on uzyskać pełnej wartości fonologicznej. stał się więc wariantem kombinatorycznym. Równocześnie uległa zmianie wartość fonologiczna f. Za powyższą hipotezą rozwoju obu fonemów przemawia najwięcej faktów.

W ocenie fonologicznej wartości t i k wykorzystano reguły i zasady ustalania fonemów, które zostały wypracowane na systemach stabilnych ludzi dorosłych. Zastosowanie tych ustaleń do systemu znajdującego się* w stadium ewolucji, a ponadto do systemu sprzężonego z językiem dorosłych wymaga wprowadzenia pewnych modyfikacji. Przede wszystkim inny charakter muszą mieć wszelkie obserwowane wyjątki od zasad i reguł ogólnych. Wydaje się, że brak pełnej regularności w systemie dziecka jest zjawiskiem naturalnym, warunkowanym ewolucją tegoż systemu.

Relacja system—norma musi tu mieć inną treść niż w systemie stabilnym.

Vunemy nosowe m n

Fonemy m n są realizowane prawidłowo, o czym świadczą przykłady: motał 'młotek*, maśuna 'maszyna’,pum 'dym’, śpanat ‘dzbanek, gw. zbanek\ śutun-ku ‘sukienka’ itp.¹⁸. W systemie chłopca istnieją więc obok ustnych p t nosowe mn. Są to elementy wchodzące w skład tzw. minimalnego konsonan-tyzmu.

Przy ni należy jeszcze zwrócić uwagę na osobliwy przykład wymowy, z jakim się spotykamy w wyrazieJluuatjjjiwnatjjśplumat ‘ślimak’. Taką wymowę notowano tylko jeden raz po wyrazach/imi/pa i uośa, można ją więc uznać za przejaw perscweracji (nic wykluczam też możliwości asymilacyjnego oddziaływania samogłoski u).

Przy liczeniu od jednego do dziesięciu w liczebnikach siedem (iaiuj) i osiem (aśuf) w wygłosie zamiast ni pojawia się/, nie motywowane systemem substytucji. Osobliwość tę traktuję jako zlcksykalizowany rezultat procesów fonetycznych, jakie zachodziły na styku liczebników przy szybkim liczeniu. Za takim tłumaczeniem przemawia to, że w grupach spółgłoskowych j wykazuje szczególną aktywność (o nietypowych substytucjach w grupach spółgłoskowych będzie mowa w dalszych podrozdziałach artykułu).

M substytuuje a //—mu.śo 'misio', pwnun 'komin', majkajlmojka 'miotła’, nut ’nić’, śputnuta 'spódnica*, nu ma* nic* nia*¹⁹, tna 'tnie’, fiutta gniada*, talna 'kielnia* itp. Wobec tego, żc w obrębie spirantów brak fonemu dcntalnego $,• a jego substytutem jest palatalny szczególnie dokładnie sprawdzono, czy nie obserwuje się początków opozycji n-ń. Powtarzanie daje zawsze jednakowe rezultaty (nad kreska wzór dawany do powtórzenia, pod kreską wymowa chłopca), np.

a) koń,    b) koń, c) ń, d) ko-ń, e) ko-u, f) ko-ń

lun    ton    nu ko-nu    ko-nu    kon

Istotnie występują wahania przy powtarzaniu wyrazu koń. ale mają one inną motywację. Są to różnice między wymowa dialektów.! i ogólnopolską (forma a) w stosunku do pozostałych), sygnalizowane wahania / i k, nu zaś jest reprodukcją ń. które w dobitnej wymowie brzmiało jak w.

Brak wargowych miękkich jest zjawiskiem znanym z naturalnego rozwoju wymowy dziecka [19]. Dopiero brak ń i obecność Jsta nowi pewną osobliwość, gdyż dowodzi nierównomiernego rozwoju spirantów i nosowych o tej samej lokalizacji.

Fonem /

W rozwoju wymowy dziecka obserwujemy ścisłe powiązanie między j / oraz r²⁰. U wielu dzieci ido pewnego czasu substytuuje / i r, z chwilą przyswojenia / ten dźwięk z kolei przez jakiś czas występuje także w miejscu r. W rozwoju wymowy dziecka i jej zniekształceniach znane są również wypadki substytucji i przez /. U badanego chłopca mamy jeszcze inną sytuację: zupełny brak ^(substytucja przez u), występuje prawidłowo .wymawiane l. np. talu 'cielę', pajkafal \'pantofelluśk 'list' itp. Ponadto /, jak to bywa zazwyczaj, substy-luuje r. łopat 'robak', uuiulat 'ogórek, dial. uugurek*, śuatalai 'sweterek', (ula ‘kurą’ itp²¹.

12 — Sik‘>ce 177