skanuj0072 (31)

sylab, a więc struktura sylabiczna wyrazu nic podlega tu żadnym odkształceniom. Twierdzenie to opieram na analizie 38 wyrazów trzysylabowych. Cztc-rosylabowych wyrazów' w materiale jest znacznie mniej, ale wszystkie bez wyjątku oddawane są w sposób adekwatny: pafkalaua ’z Biłgoraja’, fala-tana ’wyleciała\ potlufa(ka ‘podlewaczkaokulała 'okulary*, fopatauu ‘chłopakowi’.

Epentcza sylab, podobnie jak .epentcza fonemów, zasadniczo nie występuje w opisywanym przypadku; w jednym tylko przykładzie, mianowicie w wyrazie kiełbasa, mamy zwiększenie ilości sylab do 4:puuupaśa. Przekształcenie to należy rozpatrywać w związku z trudnościami oddawania grup spółgłoskowych.

Stwierdzamy zatem, że w naszym wypadku wraz z dużym ograniczeniem inwentarza fonemów nie występują zniekształcenia struktury sylabicznej wyrazów, przeciwnie struktura ta oddawana jest z zadziwiającą dokładnością. fakt ten bardzo wyraziście różni stan fonetyki B.T. od przykładów tzw. ogólnego opóźnienia rozwoju mowy.-

D. Procesy asymilacyjue. Niektóre zjawiska z tego zakresu były już omawiane wcześniej w związku z samogłoskami. Stosunkowo liczne przykłady asymilacji spółgłosek są mało zróżnicowane. Są to upodobnienia pod względem artykulacji — wargowe/z w/asytnilują dentalnc i wdanie zwarte, np. papluia ‘tablica’,pum ’dym‘, pumun ‘komin’, puma ‘tama’,papalat ‘taboret’, popala ‘topola’, pafla 'dobra’²⁶, papaluś ‘kapelusz’, pupuua ‘kupuje’, puuupaśa ‘kiełbasa’, pśup ’grzyb\ plapuna ‘drabina’, śpalpatu ‘skarpety’, pa śplapu ‘do sklepu*²⁷.

Należy podkreślić, że są to bez wyjątku przykłady asymilacji o charakterze antycypacyjnym. Ten typ upodobnień, jak wiadomo, zdecydowanie przeważa w języku ogólnym, w zaburzeniach mowy, zwłaszcza w afazji, stosunkowo często występuje również pcrsewcracja. Następstwo p i t oraz p i k w wyrazach oddaje chłopiec w^r sposób prawidłowy, np. patan ‘bocian’,palujk ‘pociąg’, fopatauu ‘chłopakowi’,/za/Ałrportki’ ilp. Pcrsewcracja nie występuje więc. Jest rzeczą charakterystyczną, że asymilacja nie obejmuje nosowych tu i n, np. numa ‘nic ma’, gdy podobne układy ustnych zwartych tylko wyjątkowo w powtarzaniu mogą być prawidłowo reprodukowane, por. tupa ‘tupie*.

• W przytoczonych przykładach asymilacji dźwięki oddziałujące na siebie należą do sąsiadujących sylab z wyjątkiem wyrazu puuupaśa, w którym nastąpiło rozbicie grupy spółgłoskowej. Są to przeważnie asymilacje całkowite, a więc takie, które przeważają także w naturalnym procesie akwizycji języka przez dziecko. Również charakter występujących asymilacji zgodny jest z uogólnieniami ważnymi dla fonetyki i fonologii dziecka: dźwięki wcześniej przyswojone asymilują dźwięki opanowane w okresie późniejszym-³. Brak paralelności obserwujemy jednak przy zwartych i przy nosowych.

W opisywanym przypadku obok asymilacji pod względem miejsca artykulacji możliwa jest jeszcze asymilacja pod względem stopuia zbliżenia narządów mowy. Pozostałe trzy typy upodobnień wystąpić nie mogą — kategoria dźwięczności i miękkości nic jest realizowana, a rozgraniczenie ustnych i nosowych należy tu do rozróżnień prymamych. Możemy tu oczekiwać jednego tylko typu asymilacji, a mianowicie upodobnienia spirantów do zwartych, lecz różnica stopnia zbliżenia w systemie wymawianiowym chłopca nigdy nic występuje przy zgodności miejsca artykulacji, np. p al'c/, / lub k ale ś. Odpowiadająca tym warunkom para k—/ rozwinie się dopiero w wyniku reedukacji.

I jeszcze jedna uwaga. Nasuwa się pytanie, czy w przykładach typu lot 'kot' jajka 'fajka' i tym podobnych nic mamy po prostu do czynienia z asymilacją, a wyjaśnienia przyjmujące tu substytucje niezależne lub osobliwe przekształcenia w grupach spółgłoskowych są błędne. Przypuszczenie to można obalić nie tylko przykładami, w których k zostaje zamienione na t, a u na f, niezależnie od oddziaływania sąsiednich dźwięków (por. ton 'koń\itaJko jajko* itp.), lecz również w oparciu o analizę grup spółgłoskowych. Dźwięki biorące udział w asymilacji nic mogą tworzyć grupy konsonantycznej, por. w naszym wypadku brak grup pt i uk oraz obecność grup tk i fu.

Na zakończenie pragnę wspomnieć jeszcze o asymilacji przyimka do, który może występować w 4 wariantach: po, pa, to_fta zależnie od budowy fonetycznej wyrazu, z którym tworzy wyrażenie przyimkowe, np. po pomu 'do domu', ale pa iplapu *do sklepu*. Na zjawisko to zwróciła już uwagę Brenstiern—Phanhauscr pisząc: „Przyimek do asymiluje się zależnie od następującego po nim dźwięku M. 2; 2,5 do domu ale mo manii *do mamy,po bapći *do babci,’, ćo ćoći 'do cioci’, ko katk‘i 'do klatki’, o iii 'do Izy’ [19].

Małe zróżnicowanie procesów asymilacyjnych w' konsonantyzmic i ograniczenie ich zasadniczo do upodobnień pod względem miejsca artykulacji i to wyłącznie w obrębie zwartych jest niewątpliwie następstwem znacznej restrykcji inwentarza fononów — elementy produkowane są w znacznym stopniu skontraslowane. Ograniczenie inwentarza fonemów zaś nie polega na wiernym odtworzeniu jakiegoś fragmentu systemu otoczenia, a pominięciu innych, lecz na wyborze pewnych elementów (przeważnie fonemów' pry marnych) z całego systemu. Tak np..? substytuuje s 2 S i .< i [...].