skanuj0004

70

warunkiem spójności)dzielą niż dającą się uchwycić osobą czy mechanizmem. Co zaś do narratora, tdj możemy powiedzieć tyle, iż w dziele filmowym o for mule a u k forafn ejT"! i e potrąfirriy win<ażaćża^-dhvcli^:^ladów~~iegójslnienia |jpoza ty mg które już “umiesalT.śmy^-„WHręk¥“ autora implikowanego. Nie chodzi tu bynajmniej o' próstą różnicę w nazewnictwie. Istnieją jdwie rozłączne czynności kształtowania opowiadania w literaturze: przez dystrybucję i szeregowanie zdarzeń oraz przez wypełnianie"! kształtowanie tych zdarzeń. Drjwna teoria literatury łączyła je w jednym ręku, nowsza je rozc ziela. Pierwszą z. tych. czynności da się odnieść do filmu, drugą rie. Możemy — jak tb się niekiedy czyni — nazwać narratorem instancję odpowiedzialną w filmie za dystrybucję zdarzeń,jijednak musimy mięć wówczas świadomość, że o zgoła innego niż w literaturze jnar-ratora“ będzie tu chodziło. Sądzę jednak’, że warto zatrzymać chwilowo ten termin dla zanalizowania tych przypadków, zna^ nych nam ż lektur i z kina, gdy potrafimy pokazać palcem tę’ postaćjwdiegezie utworu, „poprzez którą| świat przedstawiany do nas dociera. Idzie tu oczywiście o Jawne postacie narrator rów., Istnieją następujące sposoby przejawiania się ich wUterśf turze:

1)    najbardziej wyrazisty, gdy narrater ukształtowany jeit jako postać, j

2)    przez fonny gramatyczne zaimków i czasowników,:    !^;

3)    przez zindywidualizowany rejestr językowy,

4)    przez różne formy komentowania akcji,

5)    przez sygnalizowanie literackiego jj charakteru opowiadania.

Odnieśmy teraz powyższe do filmu. Nijjbardziej wyrazistym sposobem przejawiania się bohatera literackiego jest ten,Tgdy występuje on jako postać w diegezie. Jak zauważa Chatiiian” te dwie funkcje— bycia postacią i prowadzenia narracji — nigdy nie inogą być realizowane jednocześnie i w pewnym stopniu sif ze sobą sprzeczne. Dzieje się tak dlatego; iż forma i czynność opowiadania należą do sfery konstruowania narracji (discours)|‘

podczas gdy działania postaci należą do sfery historii JnleiTÓjonalne akty 'mowy wewnątrz diegezy są dodatkowe, w stosunku do głównej czynności narratora, mianowicie —- opⁿ wiadania. Jeżeli akt opowiadania jest centralną funkcją staci, wówczas przekształca się ona w narratora, opuszczają-tym samym poziom »story« i sadowiąc się na poziomic konstruowania wypowiedzi (discours)”¹⁰.

Taki sposób konstruowania dzieła filmowego, w którym występuje narrator będący jednocześnie postacią w diegezie, j znany jest również sztuce filmowej.'Niemożność jednoczesnego pełnienia obu funkcji zaznacza się tu jeszcze dobitniej. Konstrukcję takie zwykle opierają się na wykorzystaniu [Tamy-) ćnarrator rozpoczyna opowieść (zamyśla się, zasypia), która : wpewnym momencie przekształca się w obrazy. W tej części J„obraz<Węj“ uprzedni narrator występuje niekiedy jako postać ^: fTakt, jże w scenie poprzedniej, ramowej, był narratorem nic w kształcie sceny wewnątrz ramy nie zmienia. O ile w opowiadaniu literackim ukonstytuowany narrator ciągle₍podtrzynuije ślad swej funkcji narracyjnej przez gramatykę i zindywidnaIi-zowanie języka, o tyle w filmie historia wewnątrz ramy może i zwykli; tak jest — rozwijać się doskonale według reguł bezos< <-bowyclj. Ta obserwacja daje się uogólnić. Narrator literacki j;-si ńieuchibnnym dysponentem stylu. NieuchrońhyKCgdyż z chwi-fą^gciy jżosTanieTózpoziiatiy jako narralof^styhjiikikolwick !•» hyl, najbardziej osobisty czy krańcowo Geżbarwny, jest d--nlego^łpjźypiśańy. Ukonstytuowany jako postać narrator filmowy nie Jest do stylu przypisany. Bezosobowe, obiektywne, konwencjonalne sposoby obrazowania, jakie zwykle wewnątrz ram dominują, nie pozostają, a w każdym razie nie muszą pozosta wać w żadnym Związku z osobowością narratora.

Następna ważna różnica dotyczy(łiofyzonlu wiedzy i poinformowania) Jest rzeczą w kinie nagminnie występującą, iż po Tamie, konstytuującej postać jako narratora, rozwija się następ-

i!_

¹⁰ Ibidem, s. 165.