skanuj0127 (6)

264 DEONTOLOOIA ETYCZNA

i udzielające uprawnienia poszczególnym podmiotem rozumnym". W sferze moralnej człowiek działa determinowany przez świadomość odpowiedniej powinności względnie wyposażony w analogiczne uprawnienie. Niełatwo jest jednak znaleźć odpowiednie wyrażenie, które by mogło objąć te dwie odmienne formy, za pomocą których ogólny imperatyw porusza moralnie człowieka do podejmowania aktów etycznie wartościowych Jak się zdaje, najbardziej do tego sposobny jest termin „uzdolnienie" podmiotu moralnego. Z tego względu znalazł się on w przyjętej przez nas formule imperatywu moralnego.

3* „Ho działania etycznie dobrego”. Wprowadzenie tej cechy do określenia imperatywu moralnego stanowi logiczną konsekwencję zasady, że imperatyw moralny mocą swej wewnętrznej treści pozostaje w nierozerw al-nym związku ze św iatem moralnych wartości. Związek ten przenika zresztą zjaw isko dcontycznc na w szystkich jego poziomach, jak to potwierdzają kolejne określenia powinności i uprawnienia.

Powinność moralna-zgodnie z dokonanymi w ramach analizy filozoficznej ustaleniami - oznacza sprawioną przez odpowiedni iniperatsw absolutną (czyli bezwarunkową) konieczność, która nie naruszając fi-zyczncj wolności człowieka determinuje go odgórnym nakazem do spełniania odpowiednich aktów dobrych, zaniechania zaś złych

Uprawnienie moralne natomiast wyraża również przez odpowiedni imperatyw sprawioną bezwarunkową możność (należność) spełniania określonych aktów dobrych przez podmiot rozumny, czy li wolny

Z kolei należy uściślić właściwy sens prezentowanej koncepcji w spra-wie moralnego statusu zjawiska powinnościowego.

W ogólnym sformułowaniu poglądu etyki chrześcijańskiej na moralny charakter zjawiska powinnościowego zostało stwierdzone, że należy ono do integralnych składników porządku moralnego, a przeto stanowi rzeczywistość autentycznie moralną

Chodzi jednak o to, jak ten „autentycznie moralny” charakter rozumieć. Otóż oznacza to z jednej strony, że w treści imperatywu, powinności i upraw nienia moralnego nic ma żadnych elementów, które pozostawałyby w sprzeczności z pozostałymi elementami składowymi porządku moralnego. Ow szem - i to jest druga strona zagadnienia - wszystkie te składniki zjawiska deontycznego mocą swej wewnętrznej konstytucji okazują się konieczne do pełnego ukształtowania struktury tego porządku. Inaczej zabrakłoby w tej strukturze jednego / niezbędnych dla niej składników. Zarysowana dcontologia zmierza więc do tego, aby ujawnić, czemu zjawisko dcontycznc zawdzięcza swój moralny autentyzm i gdzie się kryją jego wła* ściwc źródła. Dokonawszy lego zadania, będzie mogła dow ieść rów noc/c śnie. że potoczne intuicje na ten temat nic zawierają w sobie żadnego błę du. ale są w pełni prawomocne.

Uzasadnienie tezy

Motywacja rozumowa, która każe w zjawisku pow innościowym uznać autentyczny element porządku moralnego, przedstawia się następująco:

W przedmiocie tego zjawiska dadzą się wyodrębnić dwa podstawowe elementy: z imperatywu zrodzona bezwarunkowa konieczność (mus) dzia łania (pow mionem szanować rodziców, nie wolno mi kłamać) oraz skicro wanic tej konieczności ku dobru w postaci odpowiedniej wartości moralnej (okazywanie szacunku rodzicom jest czynem dobrym, kłamstwo jest rzeczą złą). Otóż z tych dwu elementów istotnym i decydującym dla okre słonia autentycznego sensu powinności moralnej jest właśnie skierowanie jej ku związanej z odpowiednim działaniem wartości. Imperatywna powinność w samym niejako rdzeniu swej treści nie jest bowiem na pierwszym miejscu przeżyciem konieczności jako zamkniętej w sobie, autonomicznej rzeczywistości, w skutek czego wartość w porównaniu z tą koniecznością byłaby elementem w yłącznic zewnętrznym i instrumentalnym. Rzecz ma się z gruntu inaczej. Istotny sens zjawiska powinnościowego ma cha rakter intencjonalny, polega na zwróceniu go ku czemuś W przeciwnym wypadku imperatyw, powinność czy wreszcie uprawnienie byłyby przeżyciem pustym, bezwartościowym. Właściw ego sobie wyrazu nabierają dopiero przez to, że w ich wewnętrznej treści pojawia się przyporządkowanie ich do czynienia moralnego dobra i w urzeczywistnieniu tego dobra osią gają odpowiadającą sobie rację istnienia. Skoro zaś z drugiej strony jako rzecz pewną przy jmuje się. ze wartości moralne wyrażają autentyczne elementy moralności, których wewnętrzna godność i wzniosłość odpow iada w pełni człowiekowi i kształtuje jego doskonałość, w takim razie zjawisko powinnościowc wewnętrznie z tymi wartościami związane, uczestniczy w ich moralnej treści i samo staje się w pełni autentycznym elementem moralności.

A przeto tylko jednostronne i wskutek tego nieadekwatne widzenie istotnej treści porządku moralnego może prowadzić do wniosku, że powinność jest elementem sprzecznym z obiektywną strukturą wartości moralnej, co pociąga za sobą bądź aksjologistyc/ną, bądź dcontologistycz ną orientację etyki. U Kanta wynikło to z nieuprawnionego utożsamienia dobra moralnego z przyjemnością i interesownym chceniem własnego