skanuj015

w domu, często oglądającej telewizję, z braku wystarczającej ilości bodźców -nadmiernie interesującej się życiem innych.

Wiek podeszły charakteryzuje się pewnym uspokojeniem, wyciszeniem, dużą refleksyjnością mniejszą intensywnością życia, co jest w zgodzie z postępującymi zmianami fizycznymi. Wymaga pogodzenia się jednostki z postępującym procesem starzenia, czasem niedołężnością i zależnością od innych. W tym okresie jednostka często traci najbliższą jej osobę - współmałżonka, a także znajomych. Wymusza to niejako zadumę nad własnym życiem, przygotowanie się do śmierci, stąd wzmożona aktywność o charakterze religijnym. Nadal jednak wiele osób czerpie satysfakcję z roli babci/dziadka oraz co coraz rzadsze - ze względu na późniejsze rodzicielstwo - prababci/pradziadka.

Demografowie przewidują że w 2020 roku w krajach rozwiniętych, w tym w Polsce ^lA populacji osiągnie wiek 60 lat i powyżej. Ponadto średnia długość życia wydłuża się. Tym samym coraz więcej ludzi przez coraz dłuższy czas będzie pozostawać na emeryturze stąd widoczne są potrzeby podejmowania przez pedagogów szczególnych wysiłków w celu zaktywizowania osób w starszym wieku.

Podsumowaniem niniejszego podrozdziału niech będzie próba znalezienia kluczowych słów dla każdego okresu dorosłości. Wczesną dorosłość można określić mianem INICJACJI (bynajmniej nie chodzi tu o sferę seksualną dane niepokojąco wskazują na obniżanie się wieku pierwszych kontaktów intymnych) czy inaczej NEOHCJATU. Z kolei dla średniej dorosłości chyba najtrafniejszym określeniem jest STABILIZACJA, a w przypadku późnej dorosłości oby to była DOJRZAŁOŚĆ/MĄDROŚĆ.

4. Napięcia i kryzysy wczesnej, średniej i późnej dorosłości

Według E. Eriksona każda zmiana rozwojowa jest jednocześnie kryzysem, ponieważ wymaga ona przewartościowanią wprowadzenia wielu przekształceń, choćby organizacyjnych. Z tego punktu widzenia np. narodziny nawet bardzo oczekiwanego dziecka stanowią jednocześnie kryzys dla małżeństwa, ponieważ całkowicie zmieniają układ sił, wymagają odmiennego podziału obowiązków, pojawiają się także inne sposoby spędzania wolnego czasu itp. Erikson stwierdzą że poradzenie sobie z tą nową sytuacją stanowi kolejny krok rozwojowy. Podobnie to zagadnienie przedstawia w teorii dezintegracji pozytywnej K. Dąbrowski. Zatem we wszystkich trzech stadiach dorosłości mamy niezliczoną ilość kryzysów, które jednak ubogacają jednostkę i przyczyniają się do jej rozwoju. W poniższym podrozdziale zostaną omówione najbardziej typowe i specyficzne dla każdego okresu dorosłości.

Szczególnie we wczesnej dorosłości świadomość powagi własnych wyborów i ich konsekwencji na dalszy bieg losów życiowych może działać paraliżująco i wpływać na ich odraczanie. Wydłużanie okresu nauki, pozostawania w domu rodzinnym, późniejszego zawierania małżeństwa czy posiadania dzieci można wyjaśnić swego rodzaju tendencją ucieczkową niechęcią do zbyt szybkiego wkraczania w dorosłość, lękiem przed podejmowaniem zadań jej przynależnych. Pojęciem idealizowanym jest wolność, często niewłaściwie pojmowana, bez świadomości konieczności łączenia wolności z odpowiedzialnością.

Młody, wchodzący w dorosłość człowiek musi sprostać licznym wobec niego oczekiwaniom, podjąć liczne zobowiązania, a przede wszystkim zdecydować się na samodzielność z jej konsekwencjami. Jest to przyczyną wielu napięć, ponieważ w odróżnieniu do kolejnych okresów dorosłości jest to całkiem nowa sytuacja. Jednostka musi rozwiązywać konflikty typu:

■    małżeństwo versus praca;

^a praca versus dziecko;

^a rozwój osobisty versus działania na rzecz innych ludzi;

^a działania doraźnie zaspakajające potrzeby versus działania nastawione na przyszłe efekty;

■    ja versus grupa (towarzyska, zawodowa);

^a różnorodne potrzeby (także podsycane reklamą) i ograniczone zasoby finansowe versus dodatkowa praca i/lub kontynuowanie nauki.²²

Kryzysy w tym okresie dorosłości wiążą się z doświadczeniem rozbieżności pomiędzy własnymi pianami i oczekiwaniami a rzeczywistością np. odnośnie sytuacji na rynku pracy, finansów czy funkcjonowania w małżeństwie. Co szósta para w Polsce ma poważne problemy z posiadaniem dzieci, jest to niesłychanie bolesne powikłanie losów w stosunku do wizji siebie w przyszłości. Obecnie szczególnie dotkliwym i powszechnym problemem jest kwestia posiadania pracy. Pomimo najlepszego wśród wszystkich grup wiekowych poziomu wykształcenia wśród bezrobotnych aż 60% stanowią osoby do 34 roku życia. Szczególnie zniechęcający może być fakt nieuzyskania pracy pomimo wybitnych osiągnięć w nauce lub jedynie zdobycie propozycji poniżej własnych możliwości i za niewielkie finanse. W Polsce nie istnieje jeszcze w zadawalającym stopniu rozwinięta współpraca pomiędzy uczelniami wyższymi a przedsiębiorstwami w celu promowania najlepszych absolwentów.

Średnia dorosłość charakteryzuje się tendencją do dużej refleksyjności, analizy dotychczasowych osiągnięć, podsumowań w zakresie realizacji planów. Nasila się ona szczególnie w momencie przekraczania pewnych progów wiekowych czyli 40 i 50 roku życia. Przybiera wówczas postać kryzysu wieku średniego (środka życia), zmuszający jednostkę do spojrzenia wstecz i głębokiej refleksji odnośnie dotychczasowego życia, poszukiwań odpowiedzi na pytania o sens „biegu po...” czy „wyścigu o...”. W przypadku uzyskania niezadowalającej odpowiedzi jednostka może podjąć działania, niejednokrotnie wprowadzając radykalne zmiany (zmiana pracy, rozstanie, rozwód) lub popada w apatię, zniechęcenie, depresję.

²² A. Brzezińska, Dorosłość - szanse i zagrożenia dla rozwoju, w: A. Brzezińska, K. Appelt..., op. cit., s. 13.

27