SNC03826

_^_a)_a się zapewne bez inicjującej roli zewnętrznych (pozasystemowych) przyczyn, sprzężenie zwrotne ilustruje wysoką podatność systemu klimatycznego na

W'

j^/spółczesne badania paleoklimatologiczne dowodzą, że zarówno częstotliwość, jak i tempo [ ^jan klimatu. w historii Ziemi byty większe, niż dotąd sądziliśmy. W ciągu ubiegłych dwu milio-I nów lat wystąpiło około 20 wielkich oziębień o rozmiarach, porównywalnych z czterema dobrze już znanymi zlodowaceniami (Gunz. Mindel. Riss. Wurm). Zaskakująco krótkie - jak na skalę cza-I $u geologicznego - było trwanie epok klimatycznych. Pod koniec plejstocenu różnokierunkowe.

] znaczące zmiany klimatu odbywały się w ciągu zaledwie 100 lat.

M.I. Budyko już w latach 1960. uzasadnił hipotezę, że współczesny klimat jest wynikiem chwiejnej, dynamicznej równowagi systemu klimatycznego, którego granicznymi, stabilnymi postaciami byłyby „biała” lub „czarna” Ziemia, tzn. całkowite zlodowacenie bądź zupełny brak lodów na globie ziemskim. Przejście do „białej” Ziemi - według tej hipotezy - następuje po przekroczeniu pewnego stanu rozwoju zlodowacenia, w którym lądolody wkraczają poza 50. równoleżnik. „Biała” Ziemia byłaby stabilnym systemem, ^odpornym na znaczne przyrosty promieniowania słonecznego. Natomiast „czarna” Ziemia - bez czap lodowych na biegunach - może istnieć nawet przy mniejszym niż obecnie dopływie ciepła słonecznego, jeśli tylko z jakiegoś powodu lody stopnieją. Taki stan trwał przez wiele milionów lat w odległej przeszłości geologicznej (zob. rys. 5.9).

Wielkość, ukształtowanie pionowe i poziome oraz rozmieszczenie kontynentów na globie ziemskim podlegały w historii Ziemi zasadniczym przemianom; równocześnie zmieniały się warunki systemu klimatycznego. Wędrujące kontynenty, wraz z oblewającym je Oceanem Światowym, tworzą geofizyczny, zewnętrzny czynnik zmian kli-bmatu.

^Hipoteza Wegenera o wędrówce kontynentów, ogłoszona w pierwszej połowie XX w., została 11 w latach 196Q. sprecyzowana i na nowo gruntownie uzasadniona w ramach tzw. rewolucji geolo-nBgicznej. przedstawiającej skorupę ziemską jako zbiór dynamicznie zachowujących się płyt. któ-jśźjkrych ruchy rządzą rozmieszczeniem kontynentów na Ziemi. Warto dodać, że z Wegenerem - me-^Bprrologiem ^współpracował znany nam już (zob. rozdz. 13) badacz klimatów V.v. Koeppen.

Dla kształtowania się klimatu w geologicznej skali czasu istotne jest pojawienie się . lądów w wysokich szerokościach geograficznych, co sprzyja zlodowaceniom, oraz for-jllmowanie się barier kontynentalnych i górskich, blokujących strefowe przemieszczanie » się mas powietrznych i wód oceanicznych. Przykładami są tu losy Antarktydy, która po W oderwaniu się od prakontynentu Gondwany przed 40 min lat znalazła się w okolicach K bieguna i uległa trwałemu zlodowaceniu, a także połączenie obu Ameryk, zamykające I    wymianę wód między oceanami i kształtujące ich cyrkulację w dzisiejszej postaci. Był to,

jak się przypuszcza, impuls wyzwalający serię zlodowaceń na półkuli północnej w plejs-tocenie. Bezpośredni wpływ na klimat wywiera zmieniająca się w związku z wędrówką IH tąlnyeh szerokość geograficzna poszczególnych obszarów (rys. 15.2).