skanuj0004 (217)

czanie „maksimum satysfakcji przy minimum kosztów psychicznych” (Freunq 1997, s. 291). Objawami nieprzystosowania zaś są: bierność, zależność, egocen tryzm, roszczeniowa postawa wobec otoczenia, ucieczka w fantazję, wrogość i agre^; sywność oraz depresja.

Podsumowując, w psychospołecznym wymiarze starości krytycznymi czynni™ mi są: kryzys starzenia się wynikający z kumulacji doświadczeń typu „strata” oraz adaptacja do nowej sytuacji życiowej.

8.4. Wymiar psychologiczno-podmiotowy

W sferze psychologicznej zmiany rozwojowe związane ze starzeniem się potwierdzają najpełniej jedną z podstawowych tez psychologii rozwoju w ciągul życia, zakładającą pluralistyczny, wielowątkowy i wielokierunkowy charakter roz-j woju człowieka (Baltes, Reese, 1984). Tu najwyraźniej też widać współwystępowlS nie regresu i rozwoju.

8.4.1.    Zmiany w sferze percepcyjno-motorycznej

Z wiekiem wrażliwość zmysłów słabnie. Stwierdzono, że od około 40.-50. r.ż. stopniowo podwyższa się próg wrażliwości dla zmysłu wzroku, słuchu oraz smaku.' Jedynie wrażliwość na ból pozostaje na względnie stałym poziomie (Birren, 1964)J W odniesieniu do procesów uwagi, stosunkowo nieliczne badania u ludzi starych] wykazały osłabienie zarówno selektywności uwagi, jak i zdolności do jej konceni tracji. Wydłuża się również czas reakcji na bodźce wzrokowe i słuchowe oraz czas wykonania czynności, zarówno prostej, jak i złożonej. Spowolnienie czasu reakcji to najpewniejszy i uniwersalny psychofizyczny wskaźnik starzenia się (CavanaughJ 1997). Z wydłużeniem się czasu reakcji oraz spowolnieniem tempa czynności postępuje ogólne obniżenie sprawności psychomotorycznej. Wiele szczegółowych¹ danych empirycznych na ten temat zawiera praca J. Rembowskiego (1984).

8.4.2.    Zmiany w sferze pamięci i zapamiętywania

Z wiekiem obniża się zdolność zapamiętywania, przy czym największy deficyt występuje w odniesieniu do pamięci mechanicznej i bezpośredniej (Krzymiński, 1993). Również pamięć długoterminowa (wsteczna) ulega z wiekiem osłabieniu, jednak w znacznie mniejszym stopniu niż pamięć bezpośrednia. Z kolei w zdolności rozpoznawania nie odnotowano istotnych zmian. Wyniki badań nad pamięcią długoterminową ludzi starych są korzystniejsze, gdy dotyczą zapamiętywania treści ważnych dla osoby badanej oraz treści interesujących ją. Z kolei modyfikatorem pamięci bezpośredniej jest czas prezentacji materiału pamięciowego oraz jego rodzaj. Łn dłużej trwa ekspozycja informacji oraz im bardziej wiążą się one z realiami życia (materiał sensowny), tym lepsze są wyniki w testach zapamiętywania. Pamięć, decydująca o możliwościach uczenia się, stanowi najbardziej czuły punkt w samoocenie spraw-

270