skanuj0010

Zakładają oni, że pieniądz — podstawowy czynnik kształtujący ceny aktywów — determinuje poziom kursu walutowego. Jak piszą E. Chrabonszczewska i K. Kalicki, „przyjmuje się przy tym, że podmioty gospodarcze charakteryzuje neutralny stosunek do ryzyka oraz że różnice wynikające z oprocentowania zasobów w kraju i za granicą są absorbowane przez oczekiwania dotyczące zmian kursu walutowego. Oczekiwania dotyczące zmiany kursu walutowego stają się również ważnym czynnikiem kształtującym popyt na pieniądz krajowy. Przewidywania antycypujące inflację określają realną wartość przyszłego majątku lub dochodu, korygując bieżący popyt na pieniądz. Wynika stąd, że tylko nie antycypowana inflacja, podobnie jak niepełna informacja, może spowodować odchylenia między aktualnym a pożądanym zasobem pieniądza i prowadzić do trwających w czasie procesów dostosowawczych”¹⁵.

8.4. Ryzyko kursu walutowego

Nie wdając się w szczegółowe rozważania dotyczące istoty ryzyka, można w uproszczeniu przyjąć, że mianem ryzyka określa się możliwość wystąpienia zdarzeń lub okoliczności niezależnych od działającego podmiotu, których nie można przewidzieć, a więc nie można im zapobiec¹⁶. Wystąpienie ryzyka powoduje zmniejszenie spodziewanych dochodów lub zwiększenie nakładów, przez co podjęte działanie może się okazać częściowo lub całkowicie nierentowne.

Ryzyko kursowe, jako szczególny rodzaj ryzyka, polega zaś na tym, że w związku z niekorzystnymi zmianami kursów walutowych może nastąpić zmniejszenie należności lub wzrost zobowiązań w transakcjach zagranicznych w przeliczeniu na walutę krajową. Wystąpienie tego ryzyka jest zależne od dwóch warunków: po pierwsze, podmioty prowadzące wymianę z zagranicą muszą mieć należności i zobowiązania wyrażone w walutach obcych, a więc utrzymywać tzw. otwartą pozycję walutową, oraz po drugie, rzeczywiste kształtowanie się kursów' walutowych musi odbiegać od ich stanu oczekiwanego.

Na ryzyko kursowe są narażone przedsiębiorstwa prowadzące wymianę towarów i ushig z zagranicą, zwłaszcza gdy transakcje towarowe i usługowe są zawierane na warunkach kredytowych. Jednakże to, kto i w jakim zakresie ponosi w' takich transakcjach ryzyko kursowe, zależy od waluty płatności. Jeżeli walutą płatności jest waluta importera, to eksporter nie wic, jaką sumę w walucie własnej otrzyma w terminie zapłaty. Natomiast kiedy walutą płatności jest waluta eksportera, wtedy z kolei importer nie wic, jaką sumą ^{1 2} w walucie własnej będzie musiał dysponować w terminie zapłaty, aby się wywiązać z zobowiązania przyjętego w- kontrakcie. Jeżeli walutą płatności jest waluta kraju trzeciego, to ryzyko kursowe ponoszą obie strony transakcji handlu zagranicznego.

Na ryzyko kursowe są także narażeni uczestnicy międzynarodowych transakcji kapitałowych. Przykładowo, otrzymanie kredytu finansowego wyrażonego w walucie kraju wierzycielskiego powoduje powstanie ryzyka obciążającego dłużnika z innego kraju. Zakup zagranicznych papierów wartościowych wiąże się z ryzykiem kursowym zarówno co do kapitału, jak i dochodu z tych papierów. We wspomnianych wyżej przypadkach oprócz ryzyka kursowego istotne znaczenie mogą mieć inne rodzaje ryzyka walutowego, w tym zwłaszcza ryzyko konwersji i transferu dewiz. Chcąc bliżej określić naturę ryzyka kursowego, wygodnie jest dokonać jego podziału na ryzyko formalne, które znajduje swoje odzwierciedlenie w ewidencji księgowej i dlatego jest zamiennie nazywane ryzykiem księgowym, i ryzyko faktyczne, nazywane ekonomicznym ryzykiem kursowym. Wcześniej przytoczone przykłady powstawania ryzyka dotyczą ryzyka formalnego.

Ryzyko formalne (księgowe) istnieje od momentu dokonania odpowiedniego zapisu o powstaniu należności lub zobowiązania wobec zagranicy. W czasie przeprowadzania ostatecznego rozliczenia lub w chwili dokonywania przeliczeń na potrzeby sporządzania bilansu formalne ryzyko kursowe przyjmuje formę dodatnich lub ujemnych różnic kursowych. Księgowe (formalne) ryzyko kursowe można podzielić na:

a)    ryzyko poszczególnych transakcji,

b)    ryzyko translacji (przeliczeniowe), które z kolei składa się z ryzyka bilansowego i ryzyka konsolidacyjnego.

Jeśli chodzi o ryzyko poszczególnych transakcji, to wynika ono z różnic kursowych będących skutkiem zmiany kursu walutowego w związku z rozbieżnością w czasie między momentem powstania należności lub zobowiązania a dniem ostatecznego rozliczenia transakcji. Jest to najbardziej zrozumiały rodzaj ryzyka, które znajduje odbicie w ewidencji księgowej takich operacji i przybiera formę realnych strat i zysków, ponieważ następuje rzeczywista wymiana jednej waluty na inną³.

Nieco inaczej wygląda kwestia ryzyka translacji, gdyż nie ma tu faktycznie zrealizowanych różnic kursowych, ponieważ nic następuje rzeczywista wymiana jednej waluty na inną. Dokonuje się wyłącznic ewidencji księgowej tego ryzyka, zwykle na ostatni dzień każdego roku. W przypadku ryzyka bilansowego różnice kursowe powstają przez zmianę kursu walutowego albo między momentem powstania należności lub zobowiązania a momentem sporządzenia bilansu, albo między momentami sporządzenia dwóch kolejnych bilansów.

251

1

•* Tamże, s. 47.

2

Bardzo interesujące rozważania dotyczące teorii ryzyka zawiera klasyczna już praca J.K. Arrowa, Eseje z teorii ryzyka, PWN, Warszawa 1979.

3

^,J Zob. P. Gajdeczka, Ryzyko kursowe w polskim handlu zagranicznym, „Handel Zagraniczny” 1983. nr 5.