Zdjęcie0251 (4)

darzonym dzięki swojej budowle właściwością wzwodu. Występują w niej dwa maie ciała jamiste łechtaczki (corpus ctwemosum clitorldis) tworzące trzon narządu (corpus elito-rłdis), którego zaokrąglony wierzchołek stanowi żołądź łechtaczki (glans clitorldis).

Narząd ten pokryty jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Pod nim znajduje się bogata w nuczynia krwionośne warstwa tkanki łącznej tworząca zrąb.

Łechtaczka, a zwłaszcza jej żołądź, zawiera liczne czuciowe zakończenia nerwowe.

22.3.4.

Przedsionek pochwy

Przedsionek pochwy (oestibuluin oaginae) jest przestrzenią ograniczoną wargami sromowymi mniejszymi. W dnie przedsionka, 2—3 cm poniżej łechtaczki, znajduje się ujście zewnętrzne cewki moczowej (osilum urethrae externum), a pod nim ujście pochwy (oslium oaginae).

W przedsionku pochwy położone są liczne gruczoły przedsionkowe mniejsze (glandulae uestibulares minor es) oraz dwa gruczoły przedsionkowe większe, zwane gruczołami Bartholina (glandulae uestibulares majores s. Bar-thollni). Cewkowe gruczoły przedsionkowe mniejsze wydzielają śluz. Występują one głównie w okolicy łechtaczki oraz ujścia cewki moczowej. Cewkowo-pęcherzykowe gruczoły przedsionkowe większe znajdują się na bocznych powierzchniach ścian przedsionka, po jednym z każdej strony.

Ujścia przewodów wyprowadzających tych gruczołów otwierają się w dolnej 73 części przedsionka pochwy, w zagłębieniu między wargą sromową mniejszą a błoną dziewiczą lub jej strzępkami (cartmculae hymenales). Gruczoły przedsionkowe większe wytwarzają substancje śluzowe. Swoją budową i funkcją odpowiadają obecnym u mężczyzn gruczołom opuszkowo-ccwkowym.

Na bocznych powierzchniach ściany przedsionka, u podstawy warg sromowych większych położone są opuszki przedsionka (bulbl uestibuli), będące odpowiednikiem ciała gąbczastego prącia u mężczyzn i mające podobną do niego budowę.

22.4.

Rozwój układu płciowego żeńskiego

W rozwoju narządów płciowych, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, można wyróżnić okres niezróżnicowa-nfa, gdy narządy zbudowane są podobnie, niezależnie od płci (patrz rozdział 21), i okres zróżnicowania, w którym .dflfib&dzi do wytworzenia charakterystycznych cech morfologicznych związanych z płcią.

Rozwój układu płciowego odbywa się w sąsiedztwie układu moczowego. Oba układy wzajemnie Da siebie oddziałują.

22.4.1.

Rozwój narządów płciowych wewnętrznych

22.4.1.1.

Rozwój jajników

Niezróżnicowane zawiązki parzystych gonad powstają ok. 4 tygodnia rozwoju tworząc na przed nio-przyśrodkowyćlt powierzchniach śródncrcza (inesonephros) wypukłości, tzw. grzebienie płciowe (cristae gonadales). Grzebienie te są utworzone przez namnożenie mezodermalnycb komórek nabłonkowych pokrywających śródnercze i wyściełających we^nątrzzarodkową jamę ciała oraz z leżącego pod nimi skupienia komórek mezencbymatycznych.

W utworzeniu pierwotnego zawiązka gonad biorą także udział komórki wywędrowujące ze śródnercza. Przypuszcza się, że komórki te wywierają indukujący wpływ na komórki mezodermalne wyścielające jamę ciała pobudzając je do podziałów. Mnożące się komórki nabłonka mezodermalnego wnikają w postaci sznurów do wnętrza gonady. Powstająca tzw. pierwotna blastcma niezróżnico-wanej gonady utworzona jest przez mieszaną populację komórek mezencbymatycznych, komórek wywędrowują-cych ze śródnercza oraz przez wnikające mezodermalne komórki nabłonka.

W szóstym tygodniu rozwoju w niezróżnicowanej gonadzie pojawiają się pierwotne komórki płciowe (cellulae germlnales primordiales). Układają się one w sąsiedztwie wnikających od strony powierzchni gonady sznurów mezo-dermalnych komórek nabłonka. Z tego względu sądzono mylnie, że pierwotne komórki płciowe powstają z leżących na powierzchni komórek nabłonka (nazywanego niekiedy nieprawidłowo nabłonkiem płciowym).

Pierwotne komórki płciowe powstają w endodermie ściany pęcherzyka żółtkowego ok. 21 dnia rozwoju. W1 tygodniu rozwoju komórki te rozpoczynają wędrówkę do zawiązka niezróżnicowanej gonady. W 6 tygodniu można wykazać ich obecność w tym narządzie. Pierwotne komórki płciowe moją średnicę ok. 2S—30 pm. Ich cytoplazma zawiera liczne ziarna glikogenu, krople tłuszczu oraz dobrze rozwinięty aparat Golgiego. W tym stadium kończy się okres niezróżnicowania gonady.

Okres różnicowania, prowadzący do wytworzenia jajnika, rozpoczyna się ok. 7 tygodnia rozwoju. Różnicowanie to jest uzależnione od czynników genetycznych, które ustalane są w momencie zapłodnienia.

Z powstawaniem jajnika związane jest wytwarzanie wyraźnej części korowej i rdzennej. Ważną rolę w tym procesie odgrywają przekształcenia pierwotnej blastemy.

W tworzeniu warstwy korowej biorą udział sznury komórek mezodermalnych wnikających z powierzchni narządu, a także pewna liczba komórek pierwotnej blastemy (szczególnie komórki pochodzące ze śródnercza). Wszystkie te elementy komórkowe tworzą tzw. sznury korowe (chordae cortlcales).

Część rdzeniowa utworzona jest przez pozostałości pierwotnej blastemy. Jej komórki mogą układać się w sznury rdftnne (chordae medullares).

W tym okresie lub nieco później warstwa raezenchymy wnikająca pod komórki nabłonka mezodermalnego* pokrywającego narząd, wytwarza błonę białawą jajnika.

Równolegle ze wspomnianymi zmianami pierwotne ko-

780