Zdjęcie0253 (5)

NASIENIE

lMnmnilci UIUIUMIui konulilr#!)

22.5.

Gruczoł mlekowy

Rozwój, budowa i funkcja gruczołu mlekowego (glandula mammaria), zwanego również sutkowym, podlega wpływom licznych hormonów, w lym również żeńskich hormonów płciowych. Gruczoł (en osiąga pełny rozwój morfologiczny jedynie u osobników płci żeńskiej w okresie dąży. Jego funkcje wydzielnicze wyrażone są najpełniej po jej zakończeniu i wiążą się z rozpoczęciem karmienia potomstwa. U mężczyzn gruczoł ten osiąga jedynie niepełny rozwój, pozostając w warunkach prawidłowych narządem szczątkowym.

W okresie dojrzałości płciowej kobiet w sutku można wyróżnić:

1)    brodawkę sutka (papllla marmnae),

2)    otoczkę brodawki sutka (areola mammae),

3)    dało sutka (corpus mammae) zbudowane ze zrębu gruczołu mlekowego (stroma glandulae mammarlae) i z miąższu gruczołu mlekowego (parenchyma glandulae mam-mariae).

Budowa gruczołu mlekowego, a zwłaszcza stopień rozwoju i wzajemne proporcje występujących w nim elementów gruczołowych (miąższ) i łącznoÓcankowych (zrąb) uzależnione są od wielu czynników.

Należą do nich między innymi wiek osobnika oraz wpływ gruczołów wydzielania wewnętrznego i układu nerwowego. Budowa i funkcja sutka podlega zmianom w okresie ciąży i po jej zakończeniu. W narządzie tym występuj!) również zmiany zależne od faz cyklu płciowego.

22.5.1.

Rozwój gruczołu mlekowego

Rozwój gruczołu mlekowego rozpoczyna się jednakowo u zarodków obu płci w wieku 6—1 tygodni. W okresie tym powstają zgrubienia ektodermy, układające się liniowo i przebiegające od dołu pachowego do dołu pachwinowego, symetrycznie na przedniej powierzchni dała. Zgrubienia te, nazywane listewkami mlekowymi, zanikają następnie u ludzi z wyjątkiem niewielkiego fragmentu w okolicy piersiowej. Tworzy on wzgórek będący zawiązkiem gruczołu mlekowego. Niekiedy mogą powstawać dodatkowe brodawki sutka lub nawet sutki (mammae accessorlae). Są one wynikiem zaburzeń w zanikaniu listewki mlekowej.

Powstające w okolicy piersiowej zgrubienie ektodermy, będące zawiązkiem gruczołu mlekowego, zapada się wytwarzając pączek wzrastający w postaci litego pasma do leżącej pod ektodermą mezenchymy. Następnie pasmo to dzieli się na 15—20 sznurów komórkowych pozbawionych światła. Wzrastają one w kierunku mezenebymy. Sznury te są zawiązkiem przewodów mlecznych. Będą one wyprowa-d'źST5r'wydzielinę z przyszłych płatów narządu. W miarę postępującego rozwoju płodu zawiązki przewodów mlecznych rozgałęziają się, wytwarzając układ coraz drobniejszych przewodzików. W tym czasie zapadnięte początkowo zgrubienie ektodermy, zmienia kształt dzięki wnikaniu do niego mezenchymy. Staje się ono wypukłe i tworzy brodawkę sutka. Otaczająca ją skóra przekształca się z czasem w zawierającą liczne melanocyty otoczkę brodawki sutka.

W 8 miesiącu życia płodowego sznury komórkowe tworzące zawiązki przewodów mlecznych i ich rozgałęzień uzyskują światło. Każdy ze wspomnianych 15—20 zawiązków przewodów mlecznych uchodzi oddzielnie na brodawce sutka. Nie zostały wyjaśnione wszystkie czynniki kontrolujące rozwój gruczołu mlekowego. Na rozwój ten wpływają hormony, w tym również hormony płciowe, a także*czynniki wzrostu Qip. EGF, FGF, PDGF). Istotne znaczenie mają również oddziaływania ektodermy z me-zenchymą.

Noworodki płci żeńskiej i męskiej mają gruczoły mleko--, we o podobnej budowie. Zachowana jest ona aż do chwili rozpoczęcia dojrzałości płciowej. W okresie tym w żeńskich gruczołach mlekowych rozpoczynają się intensywne zmiany. Dotyczą one wszystkich elementów. Najsilniej są jednak wyrażone w tkance łącznej tworzącej zrąb, prowadząc do znacznego zwiększenia jej ilości. Szczególnie wzrasta ilość tkanki tłuszczowej. Słabiej wyrażone zmiany zachodzą w ektodermalnych komórkach nabłonkowych wyścielających przewody wyprowadzające wydzielinę;

W okresie rozpoczynającej się dojrzałości płciowej układ tych przewodów nadal się rozwija. Niektóre ze zmian występujących w budowie gruczołu mlekowego w tyra okresie uzależnione są od działania hormonów płciowych. Istotne są również wpływy innych hormonów (np. prolaktyny, somatotropiny, niektórych hormonów steroidowych kory nadnercż%oraz insuliny).

Poniżej przedstawiono budowę sutka w okresie spoczynkowym u kobiet dojrzałych płciowo nie będących jeszcze nigdy w ciąży.

22.5.2.

Budowa gruczołu mlekowego w okresie spoczynku

W gruczole mlekowym dojrzałej płciowo kobiety można wyróżnić brodawkę sutka, jej otoczkę oraz ciało sutka zbudowane ze zrębu łącznotkankowego oraz z miąższu gruczołowego.

Brodawka sutka i otoczka brodawki sutka. Brodawka sutka (papllla mammae) podobnie jak otoczka brodawki sutka (areola mammae) pokryta jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym, pod którym znajduje się tkanka łączna o zbitym układzie włókien i komórek. Między elementami łącznotkankowymi występują liczne włókna mięśniowe gładkie, naczynia krwionośne i chłonne oraz zakończenia nerwowe. Pasma tkanki łącznej wnikając w nabłonek wytwarzają brodawki. Zarówno brodawka sutka, jak i jej otoczka, dzięki obecności dużej liczby melanocytów mają zabarwienie brązoworóiowa

Na brodawce sutka znajdują się otwory mlekowe (port laciarii). Jest ich ok. 15—20. Każdy z nich stanowi ujście odrębnego przewodu mlecznego płatowego (ductus lactffer lobaris), odprowadzającego wydzielinę z oddzielnego płatd gruczołu. Nieco poniżej swego ujścia na brodawce sutka pizewody mleczne płatowe wytwarzają rozszerzenia, zatoki mleczne (sinus lacttferi). Mają one średnicę kilku milimetrów. Zewnętrzne, końcowe części przewodów mlecznych wysłane są nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, który przechodzi następnie w głębiej leżących odcinkach w nabłonek dwuwarstwowy sześcienny lub walcowaty. Tkanka łączna otaczająca przewody mleczne płatowe oraz zatoki mleczne zawiera liczne włókna sprężysta oraz pewną liczbę włókien kolagenowych. Włókna mięśniowe gładkie układają się okrężnie i podłużnie w stosunku do długiej osi przewodów mlecznych.

782