Zdjęcie1150

głównej roli W hit torii jaki

.powszechnym pro-

^c™^c twórczego •iwanie ,    “ ~bj wył,***,. o_W“jjSta^kłl

£**^to^^,cz!>^,e określonej ..kultąry «J,ol,._ranej”^>

Co Więcej, pojęcie to okazało się niezbędne do wyjaśnienia „samoistnego bytu” pewnych wartości, które aktualnie nie są przedmiotem niczyjej świadomości, niemniej jednak istnieją po-lęncjalnie jako wartości społeczne. Tak więc Iproblematyka socjologiczna pojawiła się we wczesnej twórczości Znanieckiego nie na po-brzeżu jej głównego nurtu, lecz narzuciła sic; mu jako dalszy ciąg problematyki par excellen-ce filozoficznej. # Zjawisko to nie było w myśli ówczesnej wyjątkowe: wystarczy przypomnieć Durkheima i Meada. Dlatego rację ma Pomian, kiedy pisze, że wczesne poszukiwania Znanieckiego    miały zasadnicze znaczenie dla

ukształtowania się założeń jego teorii socjologicznej. Można nawet powiedzieć, że go do niej doprowadziły i że spotkanie z Thomasem, a    zaangażowanie się pod jego wpływem

w badania empiryczne na wielką skalę, było owym przypadkiem, który — Jak mawiał bodaj Pasteur — sprzyja tylko umysłom już przygotowanym na jego przyjęcie” *.

We wczesnej twórczości Znanieckiego mamy do czynienia nie tylko z żywo odczuwaną potrzebą uporania się z pewnymi pytaniami z dziedziny socjologii (zwłaszcza z pytaniem o stosunek jednostki i społeczeństwa, indywidualnej twórczości i społecznej rutyny, oraz pytaniem o ponadpsychiczny status wartości), lecz również z przekonaniem, że wiedza o kulturze ma dla filozofii nieporównanie większe znacze

nie niż wiedza o przyrodzie. W Culturdl Reality Znaniecki wypowie pogląd, że „(...) systematyczne i jawnie filozoficzne studiowanie kultury jednocześnie odrodzi filozofię, tak samo jak kontakt z przyrodą odrodził Ją w XVI i XVII

K. Pomian, op. dt., i, 70.

wieku (...) i da nam najpolaniejszc z możliwych narzędzi postępu konkretnych nauk humanistycznych i konkretnej twórczości kulturalnej" *•.

Wydaje się, że Znaniecki przyjmuje ten punkt widzenia z powodów, które uświadomił sobie dość dobrze w pracach wcześniejszych od zacytowanej książki. Po pierwsze, twierdzi on. Ze kultura dana jest nam bezpośrednio, podczas gdy poznanie przyrody odbywa się zawsze za jej pośrednictwem «. W związku z tym jedynie poznając kulturę, możemy być pewni, że „(...) poznajemy tu sam nasz przedmiot, a nie cień rzucany na niego przez naszą teorię" **. Używając innego, ale znanego już nam języka, powiedzieć możemy, że bezpośrednio dane są nam wartości, rzeczy natomiast są naszymi konstrukcjami. Po drugie, Znaniecki zdaje się sądzić, że terenem „najbardziej twórczego rozwoju umysłowego” jest obecnie humanistyka, przyrodoznawstwo natomiast ma wprawdzie ogromne zasługi, ale wyczerpało swe możliwości i okazało się niezdolne do stworzenia spójnego poglądu na świat. Po trzecie, zdaniem przyszłego autora Upadku cywilizacji zachodniej, źródłem kryzysu, jaki przeżywa świat współczesny, jest nade wszystko nieznajomość „praw stawania się kultury”, „brak poglądu na świat, opartego na doświadczeniu kulturalnym” **.

Jeśli bierze się to wszystko pod uwagę, wyjaśnia się, dlaczegofZnaniecki zamienia słowo „humanizm”, służące początkowo za nazwę jego filozofii, na „kulturalizm”. Jednocześnie filozofia ta coraz wyraźniej utożsamia się z teorią kultury: „rzeczywistość praktyczna” okazuje się po prostu „rzeczywistością kulturalną”, a wartości stają się — jak zobaczymy — po prostu »• CR, Wybór.

■* F. Znaniecki, Znaczenie rozwoju.., wyd. cyt., s. 331. « Ibid., Sf. 330—331.

■ CR, Wybór.

51