Zdjęcie1353 (2)

Warto teru zaznaczyć, li Durkheim mini (zresztą śladem konsorwntystów) wszelkie powody, aby dopatrywać się związków między indywidualizmem liberałów a ową sytuacją społecznej dezintegracji, którą tak negatywnie oceniał. Dla liberałów istotnie społeczeństwo nie było „ogniskiem łyda moralnego", lecz nade wszystko gwarantem I Jednostkowych interesów 1 uprawnień. Otói — |

Jak wiemy — Durkheim nie wierzył, aby z tych ostatnich mogła powstać Jakakolwiek trwała całość. Za niewiarą tą przemawiało doświadczenie wszystkich społeczeństw mieszczańskich, które miast spodziewanej przez liberałów harmonii osiągnęły podówczas stan ostrych wewnętrznych napięć i konfliktów, ujawniający się, z jednej strony, w żywiołowym rozwoju rewolucyjnego ruchu I robotniczego, z drugiej zai strony, w politycznym \ skłóceniu klas panujących, które we Francji znalazło szczególnie ostry wyraz podczas sprawy Dreyfusa. Ponadto, Durkheim miał liberałom za de spłycenie problematyki społecznej przez sprowadzenie człowieka do homo oeconomicui, zadań zai społeczeństwa do starania się o maksimum po-myilnofci materialnej. W gruncie rzeczy, liberalizm był dla niego swego rodzaju amoralizmem, albowiem, postulując ograniczenie społecznej presji na jednostkę, kierunek ten odcinał ją od jedynych — zdaniem Durkheima — źródeł wartości moralnych. Nietrudno zauważyć, iż podstawą takiego poglądu był określony zespół przekonań na temat natury ludzkiej, odbiegający — jak wiemy — doić daleko od naiwnego optymizmu twórców doktryny liberalnej. Człowiek musi być wychowywany, przy czym wychowanie to nie polega bynajmniej na kultywowaniu „naturalnych” skłonności, lecz raczej na ich tłumieniu. Społeczeństwo musi być organizowane, przy czym organizacja ta nie polega na ułatwianiu jego spontanicznego postępu, który zresztą, być może, w ogóle postępem nie jest Oto w skrócie najważniejsze punkty opozycji Durkheima przeciwko liberaliz-

mówi, jeśli pominąć w tym miejscu problematyk¹ ściślej teoretyczną, omawianą już w poprzednich rozdziałach.

Niemało uwagi poświęcił też Durkheim socjalizmowi. Można nawet powiedzieć, że doświadczał swego rodzaju fascynacji socjalizmem, chociaż, jeśli nie brać w rachub¹ osobistej przyjaźni z Jean Jaurćsem, nigdy si¹ do niego nie zbliżył. Pierwsza książka, jaką planował, miała nosić tytuł Rapports de Linditńdualime et du socialisme.

Z tego właśnie zamysłu powstała z czasem rozprawa doktorska O podziale pracy społecznej. Socjalizmowi poświęcił także Durkheim jeden ze swoich pierwszych kursów wykładowych na uniwersytecie w Bordeaux (1895/1896). Można bez przesady powiedzieć, ii lepiej od większości swoich współczesnych zdawał sobie spraw¹ ze społecznej doniosłości zjawiska oraz dostrzegał jałowość wielu krytyk, kierowanych pod adresem socjalizmu. Był jednak przeciw. Znowu pozostawimy tutaj na boku czysto teoretyczne powody niechęci do materializmu historycznego, które na tle naszych dotychczasowych wywodów powinny wydać si¹ zrozumiałe, i skupimy si¹ na sprawach bliższych polityki. Otóż zauważyć warto najpierw, iż w pewnym sensie socjalizm był dla Durkheima formacją umysłową pokrewną liberalizmowi. Mówił on wręcz o zbieżnościach między tymi dwiema „najbardziej przeciwstawnymi szkołami’' — zbieżnościach, które polegały m. in. na czynieniu z państwa prostego instrumentu tycia ekonomicznego¹. Był to wątek nieobcy ówczesnej myśli konserwatywnej, często łączącej liberalizm z socjalizmem i komunizmem pod wspólnym pejoratywnym mianem „materializmu". Wszelako głównych przyczyn niechęci Durkheima do socjalizmu trzeba z pewnością szukać w fakcie pozytywnej oceny przez niego możliwości rozwojowych kapitalizmu, zepchnięcia zjawisk społecznych, z refleksji nad którymi wyrastał

1

Pot. L Durkheim: Le SuicWe, cyt wytl, s. IBS—SM.