Zdjęcie1355

od tnncuikltj mydli konserwatywnej epoki ITT Republiki nic kończy sig bynajmniej ni jogo po* ituliuch świeckiego wychowania t świeckiej moralności, Wydaje su on głęboko przywitany do pewnych wartości, które były zawsze przedmiotem gwałtownych ataków prawicy, Tym samym durk-heimowiki negacji tradycji liberalnej nie była tak totalna, jak mote się to na pozór wydawać.

Ujawniło się to szczególnie wyrainie w związku ze sprawą Dreyfusa, która dla całej mydlącej Francji była smutną okazją do określenia swego stosunku do - posłużmy się symbolem - Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Prawica rozpoczynała ofensywę. Wtedy to po raz pierwszy usłyszano nazwisko Maurrasa. W 1890 roku powstała Action Francaise. Durkhelm miał osobiste powody, aby zaangaM się po stronie dreyfu-sardów: sam był żydowskiego pochodzenia, żonaty zaś był z panną Dreyfus, co prawda z domniemanym szpiegiem wcale nie spokrewnioną. Ale przyczyny Jego wyboru tkwiły głębiej. Widać to na przykład z artykułu, ogłoszonego w 1898 roku pt. LHndiciduclisme et les intelectuels, w którym zostało zawarte swego rodzaju wyznanie wiary, mającej „autonomię jednostki za swój pierwszy dogmat, a swobodę dociekań za swój pierwszy obrządek". Durkheim odrzucał indywidualizm liberałów, który „sprowadza społeczeństwo,,.,do mechanizmu produkcji i wymiany", ale bronił tradycji Kanta, Rousseau'a i Deklaracji Praw, widząc ,w odejściu od niej „moralne samobójstwo", pf Samobójstwie natomiast pisał o „kulcie czło-ąwieka” który jest czymś innym, niż „egoistyczny indywidualizm”, ponieważ odwołuje się nie do .jednostki zmysłowej, empirycznej, jaką jest każdy z nas”, lecz do „człowieka w ogóle, do idealnej ludzkości”, będąc w ten sposób czymś par ezeel-lence moralnymjptację ma więc chyba 3. Neyer, kiedy pisze: „Faktem jest, iż Durkheim żarliwie

¹ Por, Ł Durkheim: Le Suicidi, cyt wyd,, s. 382, 118

bronił tych samych wartości, które J. St. Miii wyłożył w swym eseju O wolności Nic podzielał on wmkie koncepcji człowieka i społeczeństwa, w której ramach Mili i inni liberałowie wartości te formułowali. Polemiki Durkheima z tą koncepcją brano zbyt cząsto za atak na owe wartości".¹ Jeżeli przyjmiemy tą opinią za swoją, tym samym ukaże się nam cała przepaść, jaka oddzielała Durkheima od konserwatystów jego czasów, co, oczywiście, nie zmieni faktu, że w jego koncepcji znalazło sią wiele elementów konserwatywnych, a nadto nie ma żadnego przeciwieństwa pomiędzy nim a współczesnym nam neokonserwa-tyzmem amerykańskim lub niemieckim, gdzie dokonuje sią także swoista synteza tradycji konserwatywnej z liberalną.

Durkheim nie utożsamił sią tedy z żadną ówczesną orientacją społeczno-polityczną. Widział w nich wszystkich zjawiska dla socjologa interesujące, „mogące pomóc w zrozumieniu rzeczywistości społecznej poprzez ujawnianie potrzeb, społeczeństwo nurtujących” (por. ss. 143—144 niniejszego wyboru), ale nigdy gotowe rozwiązania jakiegokolwiek problemu teoretycznego czy nawet, praktycznego.^Niezależność od „doktryn prakty-f cznych” uważał za jedną z głównych zasad metody socjologicznej, p^rudno jest jednak orzec, czy owa postawa wymkała przede wszystkim z określonego rozumienia nauki, czy też, przeciwnie, określone rozumienie nauki wynikało z niemożliwości utożsamienia sią z jakąkolwiek ideologią. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż owa nauka doprowadzić miała w końcu do rozwiązania tych samych praktycznych problemów, z którymi borykali sią ideologowie. „Nauka — pisał Durkheim — może nam pomóc w znalezieniu kierunku, na jaki powinniśmy nastawić nasze postępowanie; określić ideał, ku któremu po omacku zdążamy”. Niezależność socjologa nie była tedy nieza-

ł Joseph Neyer: Individualism and Socialism in Durkheim, por. Wolff: op. di, s. 31