PICT6362

c) Anonimowość i poufność informacji

badane osoby na utratę ich „dobrego imienia", prestiżu społecznego, dóbr materialnych. itp. lub narazić je na inne negatywne skutki, np. poniżenie czy pogardę. Jeżeli uczestnikami badań są osoby małoletnie, tj. dzieci, badacz powinien uzyskać zgodę na przeprowadzenie badań od rodziców bądź opiekunów. W przypadku prowadzenia obserwacji z zastosowaniem środków technicznych, np. kamer filmowych, aparatów fotograficznych, magnetofonów, itp. badacz powi-nicn uzyskać pozwolenie osób obserwowanych. Nieprzestrzeganie tych zasad i nicrcspcktowanic prawa badanych do samostanowienia jest przekroczeniem norm etycznych.

Pamiętać należy, iż dobrowolne uczestnictwo w badaniach jest podstawowym warunkiem sprzyjającym uzyskaniu w miarę pełnych i wiarygodnych informacji od badanych. Zmniejsza także prawną odpowiedzialność badacza za negatywne skutki, jakie mogli doświadczyć uczestnicy badań. Brak zgody na przeprowadzenie badań, nic powinien skłaniać do posługiwania się sposobami. naruszającymi normy etyczne. Tego rodzaju sposoby postępowania bądź naciski zmuszające osoby do wzięcia udziału w badaniach, oprócz tego, źesą moralnie naganne, wpływają zazwyczaj na wartość zebranych informacji. Ich wartość jest najczęściej wątpliwa i mało wiarygodna. Naganne moralnie są także wszelkie sposoby sugerujące korzyści materialne za udział w prowadzonych badaniach.

Zgodę na udział w badaniach, choć pożądana, nie zawsze jest konieczna. W badaniach, w którycłi udział nic może wyrządzić badanym żadnej szkody, wyrażają jedynie swoją opinie na określony lemat, np. w przypadku oceny potrzeby wdrożenia zmian organizacyjnych w szkole, organizowania zajęć pozalekcyjnych, funkcjonowania kół zainteresowań, czy w przypadku testowania nowych podręczników, uzyskanie zgody nie jest konieczne

Zazwyczaj uczestników biorących udział w badaniach zapewnia się o zachowaniu dyskrecji i anonimowości przekazanych przez nich informacji. Dotyczy to przede wszystkim badań sondażowych oraz takich, w których ujawnienie odpowiedzi na pytania czy wygłaszane opinie mogłoby przynieść respondentowi szkodę. Aby przekonać respondentów o anonimowości badań, obiecuje się informacji tych nic ujawniać lecz wykorzystać wyłącznic do celów poznawczych w postaci danych zbiorczych. Uwiarygodnienie anonimowości i poufności zbieranych informacji, badacze starają się zapewnić, poprzez oddzielenie danych dotyczących cech społeczno-zawodowych od informacji merytorycznych, jakich oni udzielają. Często jednak zachowanie anonimowości jest trudne a niekiedy wręcz niemożliwe. Nie sposób zapewnić anonimowość w badaniach sondażowych, w którycłi badacz musi powiązać konkretne informacje z konkretnymi osobami. Trudno także zapewnić anonimowość w przypadku stosowania ankiety pocztowej czy wywiadu kwestiona-

riuszowcgo. Dążąc zatem do zagwarantowania anonimowości i poufności respondentom. nic należy, jeżeli mc jest to konieczne, pytać o dane identyfikujące oraz niszczyć informacje pozwalające zidentyfikować badanych, kiedy tylko przestają być potrzebne. Można także dane osobowe respondentów zastępować numerami identyfikacyjnymi

Poufność informacji przejawiać się powinna także w gwarancji dochowania przez badaczy tajemnicy i nicprzckazywania informacji, instytucjom i zakładom pracy, organizacjom społecznym a nawet osobom bliskim. Naganne moralnie jest upowszechnianie wszelkich informacji dotyczących spraw osobistych, intymnych, sekretów, spraw wstydliwych, drażliwych, kwestii finansowych jak i wszelkich informacji uzyskanych od dzieci czy* nieletnich. Upublicznianie informacji identyfikujące badanych jest nic tylko naganne etycznie, ale i niemoralne.

d)    Bezpieczeństwo badanych

Bezpieczeństwo badanych wyraża się w niestosowaniu wobec nich takich sposobów, środków i narzędzi badawczych, które wyrządzają im szkodę lub zagrażają poczuciu ich godności. Nieetycznie postępuje badacz, który w badaniach odnoszących się do sfery osobistej, np. do praktyk religijnych, życia seksualnego, poglądów politycznych, przestrzegania prawa, stylu życia. itp. wykorzystuje niedozwolone narzędzia czy urządzenia techniczne, np. ukryła kamera, magnetofon, telefon z podsłuchem lub stawia respondentom podchwytliwe pytania. Tego rodzaju niedozwolone sposoby postępowania jak i użyte środki techniczne, mogą wywoływać silne reakcje emocjonalne, związane z poczuciem lęku. zagrożenia, wstydu czy upokorzenia. Na podjęcie badań z wykorzystaniem takich metod i urządzeń rejestrujących zachowania ludzi, badacz powinien uzyskać zgodę nic tylko samych badanych, ale także i bezpośrednich opiekunów bądź ich przełożonych. Jeżeli np. w kwestionariuszu ankiety czy wywiadu znajdują się pytania dotyczące dewiacyjnych zachowań respondenta, badacz powinien mieć nic tylko zgodę respondenta, ale także bardzo mocne naukowe uzasadnienie dla takiej decyzji. Im bardziej osobiste są informacje, które badacz chce uzyskać, tym większy moralny obowiązek uzyskania zgody na ich podjęcie.

e)    Jawność informacji

Przekroczenie norm etycznych następuje także i wówczas, gdy badacz nie informuje respondentów o prowadzonych badaniach, i zataja przed nimi cele, dla których badania zostały podjęte. Pełna i jawna informacja jest niezbędnym warunkiem, aby dobrowolne uczestnictwo mogło być przez badanych wyrażone. Jawność informacji powinna m.in. obejmować:

a)    pełne wyjaśnienie celów, jakim badania mają służyć;

b)    określenie, kto i dla kogo prowadzi badania;

41