IMG81

Ta deprecjacja i wynikające z niej konsekwencje mogą narażać stygmatyzowane osoby na dziabnie stresorów, które pod wieloma względami są podobne do innych typów ostrych i/lub chronicznych stresorów. Aczkolwiek „stres” definiowano na wiele różnych sposobów, my przyjmujemy jego definicję jako: „każdego zdarzenia, w którym wymogi środowiskowe, wymogi wewnętrzne, lub jedne i drugie wystawiają na próbę lub przekraczają możliwości adaptacyjne jednostki, systemu społecznego lub systemu tkankowego" (Monat, Lazarus. 1991, s. 3). Przynależność do stygmatyzowanej grupy może być przyczyną różnych wymogów środowiskowych dotyczących danej jednostki (Allison, 1998). Crocker, Major i Steele (1998) omawiają kilka głównych cech doświadczania piętna, które przypuszczalnie wystawiają na próbę lub przekraczają możliwości adaptacyjne jednostki. Jedną z tych cech jest wszechobecna możliwość, że będzie się obiektem uprzedzenia czy dyskryminacji. Istnieją mocne dowody, że członkowie stygmatyzowanych grup częściej niż osoby niestygraatyzowane doświadczają drwin, wykluczenia, dyskryminacji i przemocy. A zatem piętno zwiększa częstość i/lub intensywność zagrożeń dla Ja. Drugim zasadniczym aspektem piętna jest świadomość zdeprecjonowanej jakości własnej tożsamości społecznej. U stygmatyzowa-nych jednostek świadomość tego, że inni ich nie lubią, nie cenią czy nie szanują, jest poważnym zagrożeniem dla poczucia własnej wartości (Baumeister, Leary, 1995). Trzecim podstawowym aspektem doświadczania piętna jest uświadomienie sobie przez daną jednostkę, że inni ludzie mają specyficzne negatywne stereotypy dotyczące jej tożsamości społecznej. Osoby stygmatyzowane często są zagrożone przez takie stereotypy, nawet jeśli wcale nie dają im wiary (Steele, Aronson, 1995; Steele, 1997). Czwartym doznaniem definiującym piętno jest niepewność, czy jest się traktowanym w sposób „uprzedzony” z powodu swojego piętna. Ta niepewność wynika po części stąd, że ludzie niestygmatyzowani często starają się ukryć lub zamaskować swoje prawdziwe postawy wobec osób stygmatyzowanych, ze współczucia albo z obawy, żeby nie wyglądać na uprzedzonych (Carver, Glass, Katz, 1977). W rezultacie zachowanie jednostek niestyg-matyzowanych wobec jednostek stygmatyzowanych może nie być właściwym wskaźnikiem ich prawdziwych postaw (Devine, 1989; Dovidio, Gaertner, 1986; Katz, Hass, 1988). Ta niejednoznaczność atrybucyjna oraz niepewność, jaką wywołuje ona u osób stygmatyzowanych jest prawdopodobnie źródłem stresu (Crocker, Major, 1989; Crocker i in., 1991; Major, Crocker, 1993).

Piętno wywołuje stres także pośrednio. Dyskryminacja osób stygmatyzowanych ogranicza, na przykład, ich dostęp do takich dóbr, jak opieka medyczna, mieszkania, edukacja i zatrudnienie. Życie osób stygmatyzowanych jest bardziej narażone na codzienne kłopoty i chroniczne napięcia, niż życie ludzi bardziej zamożnych i o wyższej pozycji społecznej (Allison, 1998). Odrzucenie społeczne osób stygmatyzowanych może prowadzić do izolacji społecznej i braku społecznego wsparcia. Wszystkie te czynniki mogą 2 kola wyczerpywać lub przekraczać możliwości adaptacyjne jednostki (Dovidio, Gaertner, 1986).

Chociaż piętno można uważać za podobne do innych typów wymogów środowiskowych, które wystawiają na próbę możliwości adaptacyjne jednostki, to jednak może ono na różne sposoby stawiać jednostce wymogi jedyne w swoim rodzaju. Po pierwsze, wprzyptdku osoby stygmatyzowanej zawsze wchodzą w grę uprzedzenia i dyskrymina-

Radzenie sobie z piętnem i uprzedzeniem

cja, podczas gdy dla innych typów stresujących doświadczeń nie są one cechami definiującymi. Istotnie, jesteśmy skłonni twierdzić, że jeśli rzeczywiste lub przewidywane uprzedzenie i dyskryminacja towarzyszą jakiemuś stresującemu doświadczeniu (np. rozwodowi lub aresztowaniu) to jest to doświadczenie stygmatyzujące. Po drugie, świadomość deprecjacji społecznej leży u podstaw piętna. Takie piętna, które są chronicznymi i widocznymi cechami Ja, na przykład przynależność do deprecjonowanych grup rasowych, oszpecenia ciała i kalectwa fizyczne, zwykle wywołują rzeczywiste negatywne reakcje innych (lub lęk przed takimi reakcjami) w szerokim zakresie sytuacji, co sprawia, że ich wpływ na interakcje społeczne jest wszechobecny. Po trzecie, w odróżnieniu od większości innych typów stresorów, które były przedmiotem badań, piętno jest związane z tożsamością społeczną. Tak więc piętna i towarzyszącego mu zagrożenia często doświadcza się zarówno indywidualnie, jak i zbiorowo. Rozpatrzmy kontrowersję wokół akcji afirmacyjnej (wspierającej grupy dyskryminowane). Kiedy inni ludzie stawiają pod znakiem zapytania to, czy określone osoby osiągnęły swoją pozycję dzięki swym zasługom, czy z powodu swej przynależności do jakiejś chronionej grupy, wówczas ich wątpliwości stanowią zagrożenie dla osobistej tożsamości tych osób. Twierdzenie, że mający skądinąd niższe kwalifikacje członkowie mniejszości są faworyzowani w porównaniu z lepiej wykwalifikowanymi białymi, podaje także w wątpliwość możliwości członków grupy mniejszościowej jako całości. Fakt, że piętno zagraża zarówno tożsamości osobistej, jak i tożsamości społecznej, może sprawiać, że jego konsekwencje będą poważniejsze. Jednakże związany z tożsamością społeczną komponent piętna może także dostarczać środków pozwalających osłabić wpływ piętna na tożsamość osobistą. W szczególności osoba scygmatyzowana może być w stanie zwrócić się do innych członków grupy stygmatyzowanej po wsparcie społeczne.

Reakcje na piętno

Wielu uczonych przyjmuje, że stres jest reakcją organizmiczną, związaną z negatywnymi skutkami dla zdrowia fizycznego i psychicznego (Allison, 1998). W konsekwencji liczni badacze stosowali to podejście do zagadnień dotyczących piętna, porównując zdrowie psychiczne i/lub fizyczne członków grup stygmatyzowanych ze zdrowiem członków grup niestygmatyzowanych, zgodnie z założeniem, że różnice między grupami, które nie są przypisywane kulturze, są związane z uprzedzeniem. Często przyjmuje się otwarcie założenie, że piętno i uprzedzenie pozostawiają na swych ofiarach różne „znamiona opresji” (na przykład wady osobowości, neurotyczność, nienawiść do samego siebie, zwiększona agresywność, nadciśnienie), które powinny się ujawnić, gdy ofiary te porówna się z osobami niestygmatyzowanymi w ten sposób (przegląd prac na ten temat zob.: Simpson, Yinger, 1985). Na przykład Allport (1954/1979) w swym klasycznym traktacie The Naturę of Prejudice G,Natura uprzedzenia”) sformułował wniosek, że: „ponieważ nikt nie potrafi być obojętny wobec obelg i oczekiwań ze strony innych, musimy przewidywać, że obronność ego będzie często występować wśród członków grup, które są wyśmiewane, pogardzane i poddawane dyskryminacji. Nie może być inaczej” (s. 143).