Image 31

3) ustalone w czasie badań luki informacyjne w szeregach chronologicznych uzupełniamy danymi źródłowymi wcześniejszych i późniejszych okresów.

Posiadając niektóre wydobyte ze źródeł informacje statystyczne możemy przy zastosowaniu powyższych metod ustalić potrzebne dane nic występujące w źródłach. Na przykład mając dane źródłowe dotyczące liczby domów oraz rodzin możemy ustalić przez szacunek stan ludności określonego terenu.

Obliczając ludność Polski roku 1578 Pawiński dysponował tylko C/ąstkowymi informacjami występującymi w źródłach, a wśród nich:

1)    liczbą łanów kmiecych,

2)    liczbą rodzin komorniczych i zagrodniczych,

3)    liczbą rodzin ludności handlowej i rzemieślniczo - przemysło

wej,

4)    liczbą łanów szlachty zagrodowej,

5)    liczbą folwarków szlacheckich i

6)    liczbą parafii.

Opierając się na tych fragmentarycznych danych źródłowych oraz posia-darej wiedzy pozaźródłowej o danej epoce, Pawiński przystąpił do ręko: strukcj i obrazu zaludnienia Polski. Według J.Topolskiego przyjął on nar ępujące założenia:

1)    „na łanie kmiecym siedziały dwie rodziny kmiece liczące ze słu bą przeciętnie po 11 osób,

2)    na rodzinę kmiecą i zagrodniczą przypadały przeciętnie po 4 o. oby (z tych grup rekrutowała się służba kmieca, wliczona już do rodzi:: kmiecych),

3)    dla ludności handlowej i rzemieślniczo - przemysłowej autor przyjął przeciętnie 5 osób na rodzinę,

4)    na łanie szlachty zagrodowej siedziało, podobnie jak w przypadku kmieci 11 osób,

5)    na jednym folwarku mieszkało średnio 15 osób (5 osób rodziny szlar heckiej i 10 służby),

6)    na jednej parafii było 6 osób (I ksiądz i 5 osób).

Przemnożywszy przyjęte wskaźniki przez dane wydobyte ze źródeł, pozwoliły Jabłonowskiemu na ustalenie liczby ludności w poszczególnych jej grupach. Nietrudno zauważyć, że dokładność całościowych obliczeń uzależniona jest od wskaźników, jakie przyjął Jabłonowski do obliczeń. Choć niektóre z nich były przez historyków krytykowane, nikt do tej pory dokładniejszych obliczeń nic wykonał.

Inny badacz - T. Ladogórski obliczając ludność Polski w XIV wieku oparł się na regestrach zebranych kwot świętopietrza z przeznaczeniem dla kurii rzymskiej. Musiały jednak wykorzystwać także inne szczątkowe przekazy źródłowe, ponieważ dane z regestrów były niewystarczające.

Jak więc widać na podstawie szczątkowych informacji zachowanych w źródłach badanej zbiorowości, historycy powyżsi próbowali zrekonstruować fakty, których źródła nic zawierały, przeliczając dane źródłowe badanej zbiorowości, na te jej części, które nie posiadały odzwierciedlenia w źródłach. W oparciu o wiedzę pozaźródlową ustalili oni pewne .mnożniki statystyczne, które przemnożone przez dane zawarte w źródłach (liczba rodzin, liczba domów, wielkości folwarków itp.) pozwoliły na ustalenie liczby ludności (oczywiście liczb przybliżonych) Dokładność takich obliczeń uzależniona jest od dwóch elementów - ilości posiadanych danych źródłowych i trafności ustaleń mnożników. Takich obliczeń można dokonać nie tylko w stosunku do liczby ludności, ale także ustaleń innych faktów.

Historyk może napotkać innego rodzaju trudności w rekonstrukcji wybranej przez niego dziedziny, mianowicie może nie posiadać żadnych danych źródłowych statystycznych do określonego wycinka badanej zbiorowości, a do pozostałych wycinków tej zbiorowości takie dane źródłowe posiada. Wówczas dokonuje on jak gdyby przeniesienia danych, które posiada, na tę część badanej zbiorowości, gdzie występują braki źródłowe. Jeśli na przykład badając wysokość podatków płaconych przez ludność w określonym województwie (czy regionie) dla kilku gmin tego województwa. historyk nie będzie miał żadnych danych źródłowych, natomiast dla pozostałych będzie posiadał pełne dane źródłowe, wówczas bez popełnienia większych błędów- przenosi on te dane na gminy, dla których tych danych brak. Wiadomo bowiem, że obowiązywały w tym województwie jednolite stawki podatkowe z łanu (hektara), od domu (dymu), folwarku itd.

Może wreszcie być lak, że historyk napotka w materiale źródłowym luki chronologiczne. Na przykład badając rozwój ludności w Polsce w latach I920-.J0 może stwierdzić całkowity brak materiału źródłowego

87