IMG86

popularnonaukowej. Wybór len jesi usprawiedliwiony zauważulnym różnic systemu obiegu informacji naukowej i innej (Fcnihcr 2003, s. 208J. Z_e \v"!i'^1|’^l(:nvfP ograniczenie, swoje rozważania wiążę głownie ż insiyiucjami nauki, w tym ₇ naukowymi. które wśród innych bibliotek mają największy wpływ na fttnkclo GBC. Tam. gdzie omawiane zagadnienia dotyczą różnych bibliotek, nic tylko nai°i°Ni zaznaczyłem to przez użycie terminu „biblioteka" bez przymiotnika ..naukowa''⁰^ Powodem refleksji jest konieczność dostosowania wymiany informacji nauL współczesnych możliwości technologicznych, oferowanych przez narzędzia infom ' dn ne, a w szczególności sieci rozlegle. Komunikacja naukowa rozumiana jest jakc)^*-fomulnych i nieformalnych prooesów, służących wymianie wiedzy, nowo w wyniku badan własnych uczonego, opartych na obserwacji i weryfikowalnych f_ak*^ta,ej co stwarza płaszczyznę dyskursu naukowego (Owen 2007, s. 27], dzięki dokuinento ^ niu; ocenie, redagowaniu, foimatowaniu, dystrybucji, organizowaniu, udostępnia,,j,”^W;i-chiwizacji. wykorzystaniu i transformacji tej wiedzy. Opis i modelowanie tych zj_a^^ar‘ tako części procesu badawczego ułatwia dostosowanie komunikacji naukowej do bj_c)^Slt cych i przyszłych potrzeb nauki bez względu na dziedzinę wiedzy, w której proces j?’ realizowany. Komunikację naukową należy odróżnić od publikowania naukowego, któ** jest częścią tej komunikacji, a polega na przekazywaniu informacji przy użyciu nośnika* służącego utrwaleniu wiedzy (Hahn 2008).

Na potrzeby przedstawionej publikacji przyjąłem następujące tezy, których popraw, ność nu być zweryfikowana w trakcie realizacji badań:

•    Przyszłością komunikacji naukowej jest środowisko cyfrowe, choć dla jego pełnego wykorzystania niezbędne jest rozwiązanie wielu problemów (na przykład udoskonalenie metod długotrwałej archiwizacji).

•    Cyfiyzacja komunikacji naukowej powoduje istotne zmiany w jej organizacji.

•    Zmiany w komunikacji naukowej powiązane są ze zmianami w organizacji nauki, szczególnie z budową informatycznej infrastruktury nauki oraz oddolnymi inicjatywami Nauki 2.0.

•    Zmiany powodują między innymi powstawanie jednolitych (z punktu widzenia zaspokajania potrzeb użytkowników) zasobów informacji, które stanowią podstawę globalnej biblioteki cyfrowej (GBC).

•    W wyniku cyfryzacji komunikacji naukowej zatarciu ulegają różnice między komunikacją formalną i nieformalną, realizowaną w GBC.

Analizy, służące potwierdzeniu lub zaprzeczeniu postawionych tez, wiązały się z poszukiwaniem odpowiedzi na następujące pytania badawcze:

•    Jakie zmiany powoduje realizacja procesów komunikacji naukowej w środowisku cyfrowym?

•    Czy globalna biblioteka cyfrowa (GBC), jako narzędzie realizacji komunikacji naukowej, pozwoli na unifikację praktyk w tym zakresie, prowadząc do połączenia wysoko sformalizowanych zasad publikowania zapewniającego ocenę jakości oraz bardziej nieformalnych i zindywidualizowanych foim komunikowania, opartych na wewnętrznych i zróżnicowanych zasadach przyjętych przez środowisko uczonych?

•    Jakie jest miejsce technologii informacyjno-bibliotccznej, w tym mctadanych, ontologii, identyfikatorów w przyszłym modelu komunikacji naukowej?

•    Jaka jest przyszłość publikacji elektronicznych i sposobów ich wyszukiwania w sieciach globalnych?

Nowy model komunikacji naukowej, przedstawiony w książce, może pomóc w usprawnieniu wiciu procesów informacyjnych w istniejącym obecnie okresie przejściowym od mediów tradycyjnych do elektronicznych. Model ten ma stanowić połączenie modelowania procesów tworzenia dokumentów prymamych (oryginalnych) oraz pochodnych (opisów dokumentów prymamych tworzonych w ośrodkach informacji, metadanych). W ten

sposób zostaną równocześnie uwzględnione procesy należące do działalności naukowej (publikowanie) i informacyjnej (Iworzemc zasobów informacyjnych) Dotychczas oba te elementy komunikacji naukowej badane, opisywane i modelowane były oddzielnie

Realizacja moich badań może wspomóc także usprawnienie komunikacji naukowej poprzez skonkretyzowanie tendencji i prognoz jej rozwoju. Uzasadniają to następujące przesłanki:

1.    Zmiany w nauce, w tym konieczność i możliwość podejmowania przez pracowni* ków nauki współpracy o zasięgu światowym, czego jednym przejawem są t/w kolabo-ratoria, stanowiące element informatycznej infrastruktury nauki (llN)a innym tworzenie nieformalnych grup w obrębie Nauki 2.0.

2.    Kryzys komunikacji naukowej, objawiający się niezadowalającą efektywnością jej dotychczasowych narzędzi, głównie tradycyjnych czasopism naukowych,

3.    Szybkie zmiany w komunikacji naukowej, widoczne w krajach gospodarczo rozwiniętych (a od pewnego czasu także w Polsce), przejawiające się takimi zjawiskami, jak cyfryzacja publikacji naukowych, tworzenie różnego rodzaju repozytoriów oraz bibliotek cyfrowych, Open Access, Semantyczny Web, Web 2.0 i Nauka 2.0.

4.    Integracja w globalnych sieciach komputerowych, rozproszonych wcześniej elementów nauki i komunikacji naukowej.

5.    Zmiany w sposobach finansowania publikacji oraz nicadckwatność zasad prawa autorskiego.

Dla bibliotekoznawstwa i informacji naukowej właściwe, aktywne uczestnictwo W tych zmianach ma znaczenie zasadnicze, gdyż wymusza całkowitą zmianę paradygmatu działania, aczkolwiek bibliotekarze od dawna wykonują wiele swoich zadań w skali globalnej, a przynajmniej ponadlokalnej [Pindlowa 2005, s. 47]. Wydaje się, że współpraca na wielu poziomach, w tym globalnym, jest jednym z głównych paradygmatów współczesnego bibliotekarstwa. Mamy do czynienia ze zmianą cywilizacyjną, przejściem do globalnego sieciowego społeczeństwa informacyjnego, do której należy się odpowiednio przygotować.

Zmiany te prowadzą do powstania globalnej (naukowej) biblioteki cyfrowej, przez którą rozumiem ogólnoświatowy zasób naukowych obiektów cyfrowych, gromadzony, opracowywany, przechowywany i udostępniany w sposób rozproszony, nieinstytucjonalny¹' i zdalny w sieci globalnej (zob. też p. 1.4). Globalna biblioteka cyfrowa jest sieciowa bez Internetu nie może istnieć. Sieciowy i globalny charakter biblioteki cyfrowej powoduje zmiany w sposobach realizacji podstawowych funkcji biblioteki naukowej, które są ściśle powiązane z kierunkami i tempem zmian w komunikacji społecznej w ogóle, u naukowej w szczególności. Jej cyfrowy i sieciowy charakter powoduje, że niezbędne są także nowe narzędzia i metody realizacji tych funkcji. Opis funkcji oraz sposobów ich realizacji, przy zastosowaniu odpowiednich metod i narzędzi, stanowi główną część niniejszej książki.

Treść książki można podzielić na dwie części. W rozdziale pierwszym przedstawiłem założenia, dotyczące funkcjonowania współczesnej nauki i jej infrastruktury informatycznej oraz miejsca globalnej biblioteki cyfrowej w tej strukturze, jako narzędzia komunikacji naukowej. Przedstawiłem koncepcję globalnej biblioteki cyfrowej, jej definicję oraz elementy składowe.

Na strukturę drugiej części książki (rozdz. 2-6) bezpośredni wpływ miał model 5S bibliotek cyfrowych, opisany w dalszej części rozdziału. Scharakteryzowałem w niej sieciową komunikację naukową, realizowaną w strukturze, nazwanej przeze mnie globalną biblioteką cyfrową. W każdym z czterech rozdziałów omówiłem wybrane aspekty GBC.

^I! O „nicinslytucjonnlności” mówimy w takim sensie, że brak określonej instytucji zarządzającej globalną biblioteką cyfrową jako całością, chociaż jej poszczególne zasoby mogą mieć charakter instytucjonalny.