DSC00289

I60 Ołf«tn»jm

skieni niezwykłym i eg/oiw mm. /.t tuką krainę uważano Szkocję. U roku I "V»0 ;KK‘ta szktnki James Mnepherson ogłosi) odkrycie starodawnych pieśni celtyckich szkockich górali, opiewających m.in. ich walkę K/ymianami w górskich wywozach w III wieku n.c. Tc utwory, będące u r n \ uistosci apokryfami autorstwa Macphcrsona, zostały wydane jako ftrw# Os/ana.    ły aluzją tło współczesnych poecie walk z Anglika*

mi o nic/\>dłegłośc Szkocji. ludowa stylizacja, egzotyka górskiego krajobrazu. podknślanic narodowej odrębności i dumy oraz ideały niepodległo-sciowe spnnviłv. że /><*«/ Os/ana stały się popularną lekturą w Europie (-* herderyzm) Na ięzvk polski przekładali je m.in. Ignacy Krasicki,

1Tancis/ck Dioni/\ Knia/nin, Franciszek Karpiński, a także nieco później Wam Jcr/v Czartoryski. Franciszek Sałezy Dmochowski, Bruno Kiciński, Dyzma Bom.a Tomaszewski, Antoni Edward Odyniec, Stefan Wit wieki oraz * Kazimier.- Brodziński, »Seweryn Goszczyński, który jako pierw* s/y dokonał pełnego przekładu Pieśni Osjatta.

W Polsceosjanizm kojarzono z ludowością, z kultem egzotycznego krajo-brązu górskiego (-* góry) i -♦ ruin. Macpherson stworzył model poety - ludowego barda ( * poeta), który pełni funkcję strażnika mowy ojczystej i narodowej pamięci. Jest zarazem wieszczem-agi ta torem, wzywającym naród do walki o niepodległość. Postać barda krzewiącego patriotyzm wśród rodaków w dziewiętnastowiecznej Polsce stała się niezwykle popularna.

Jednym z pierwszych pisarzy, na którego twórczość wywarły wpływ Pieśni Osjana. był Adam Jerzy Czartoryski, autor Bania Polskiego (1795), opiewając) w elegijnej tonacji upadek Polski. Osobę Wajdeloty, ludowego śpiewaka, w-prowadził do swojej -♦ powieści poetyckiej -> Adam Mickiewicz (-♦ Konrad Wallenrod). Postać barda, Greka z Ipsary, pojawiła się w Lambrze oraz w motcie dramatu (-> dramat romantyczny) -> Kordian -* Juliusza Słowackiego. Pieśni Osjana wywarły znaczący wpływ' na twórczość Goszczyńskiego związaną z tematyką tatrzańską (poemat Koście-lisko). Efektem połączenia wątków z Pieśni Osjana i -> gotycyzmu była kreacja Jana Machnickiego, bohatera powieści Goszczyńskiego Król zamczyska (1841). Goszczyński uczynił zrujnowany zamek symbolem dawnej potęgi Polski, skarbcem narodowych pamiątek, zagrożonych zniszczeniem przez miejscową szlachtę, ale pilnowanych przez człowieka i ludu, obłąkanego Machnickiego. Ten strażnik pamiątek, król zamczyska, symbolizował tęsknoty Polaków za wolną ojczyzną.

p

Pamiątki Soplicy

To cykl dwudziestu pięciu -► gawęd szlacheckich -> Henryka Rzewuskiego, jednego z założycieli -► koterii petersburskiej. Powstawały one w Rzymie (1830-1832) „ku pokrzepieniu serc” Polaków przebywających tam na emigracji. Zostały wydane najpierw w Paryżu z przedmową Stefana Witwickiego z podtytułem Pamiątki JPana Seweryna Soplicy cześ-nika parnawskicgo, a następnie w latach 1844-1845 w Wilnie w edycji okrojonej przez cenzurę pt. Pamiątki starego szlachcica litewskiego. Narratorem cyklu jest tytułowy cześnik, średniozamożny szlachcic, typowy przedstawiciel środowiska szlachty sarmackiej. Gawędy opisywały wydarzenia drugiej połowy XVIII udeku, oglądane z perspektywy sympatyka dawnych, przedoświeceniowych zwyczajów i czasów konfederacji barskiej. Tłem utworu jest epoka saska i jej wielkie postaci, np. książę Karol Stanisław Radziwiłł, zwany Panie Kochanku. Rzewuski znakomicie odtworzył język i sposób widzenia świata przeciętnego obserwatora i komentatora historycznych wydarzeń. Jest to zarazem postać o typowej, szlachecko-litewskiej biografii, przebiegającej między wojewódzką pale-strą (analogia do kariery Rejenta Milczka), dworem magnackim i konfederacją. Gawędy są zarazem apoteozą świata sarmackiego ukazanego bez wewnętrznych konfliktów. Ten horyzont poznawczy, mistrzowsko uchwycony i ukazany z uwzględnieniem zasad walterskotowskiego (~> wal-terskotyzm) -> kolorytu lokalnego, służył zatem ilustracji podstawowej tezy historiozoficznej koterii, w myśl której oświeceniowe reformy oparte na cudzoziemskich wzorach doprowadziły do upadku Polski. Koteria uznała to dzieło za wzór narodowego piśmiennictwa, stwierdzając, iż od