DSC05055

\evi / u. \DNIENIA ,'ułHYtXi(H.OWI

się z wosku. knota i ognia \ albo jabłku, które mu zarazem kształt torwę i smak Są także fragmenty auteiityc/nic w/ruszającc i _pj_vj/ nie napisane, jak zretoryzowutn fragment kazania dotyczący Męki Pańskiej:

Pair .*ą»ie a rwmyslai sobie, a ono tak szlachetne a niew inne ciało dla ciebie w isi w gerącości słonecznej, na okrutnym drzewie rozpięte, już zeschłe, już zcskonipute. Pair/ajA*. jako opłynęło zewsząd oną przenapiękniejszą i mew inną krwią swoją Patrzajże, ano sie zwiesiła nisko ona święta głowa Jego srodze cimicm okrutnym zbodziona a zraniona, w której już były za-twtmrone ooy św iętc oczy Jego. Patrzajże, ano posiniały błogosławione ony u^ta Jego. które tobie wieczne błogosławieństwo zjednały od Boga Ojca twego PatrrajA*. jako zbodzione a srogiemi gożdżmi przybite do okrutnego drzewa on> slachetne ręce i nogi Jego, które nigdy żadnego postąpienia nic uczyniły złego Patrzajże, jako sie świeci on święty bok Jego okrutną włócznią przebity, z którego płynie krew i woda na odkupienie twoje.

Patrzajże tez a pomyśl sobie, w jakim smętku a udręczeniu była ona błogosław sona matka Jego i ony święte panie, co około niej stały, które sie pnedtvm nie mogły napatrzy ć św iętego oblicza Jego. O nędzneż to Jej błogosław eństwo było. a w wielki sie Jej smętek obróciło na ten czas, o którym Jej anioł powiedał przy poczęciu tego Jej niewinnego Syna: patrząc na one tak okrutną mękę Jego [...] nie mogło wytrwać panieńskie a niewinne serce Jej. aby miało być bez wielkiej żałości, patrząc na tak miłego synacz-ka swego [...]. Patrzajze. patrzaj nędzniku, co sie to za dziwy dzieją, jako sie zaburzył wszytek świat, jako sie zmieniło niebo i wszytko powietrze; jako sie zaćmiło słońce, jako sie zatrzęsła ziemia, jako padają opoki, jako sie zatrwożyło wszytko stworzenie żałując a dziwując sie takiemu okrucieństwu. które sie siało nad Panem a nad Stworzycielem jego.

UNa dzień rozpamiętywania męki Pana naszego” — List 105)

Było to także dzieło bardzo atrakcyjne pod względem graficznymi — pierwsza postylla ilustrowana. Drzeworyty odpowiadają treści perykop i zostały zamówione i wykonane specjalnie dla Postylli.

Ten sam temat Rej potraktuje żartobliwie w Źwierzyńcu. Facccja Chłopa ksiądz o Ąwięrę/j Trójcy mierzyć uczył (Figliki. CLXXVll) kpi z księżow-skiego sposobu ilustrowania dogmatu poprzez porównanie jedności Ojca Syna i Ducha św. do sytuacji domowej, a także lekcji, jaką wyciągnął chłop który wyznał plebanow i, że w ducha nic wierzy, gdyż „syn i z ojcem na jedno już by s\e zgodzili", ale co zarobią, to „duch święty jtj. matka) przepije”

W latach siedemdziesiątych XVI w. z tymi samymi drzeworytami została wydana katolicka postylla ks. Jakuba Wujka (Postilla catho-!ica)s która jest odpowiedzią na dzieło Reja oraz próbą zmniejszenia jego popularności (czytali je bowiem również katolicy). W biografii Trzecieskiego wspomina się, że dzięki Rejowi „wielu ludzi sie było tą Postyllą w prawdzie obaczyło z onych dawnych zwykłych a zawikłanych nałogów starych”. Nie ustawano jednak w próbach umniejszania wartości Postylli. Wujek, zżymając się na dwomość i gładkość języka, krytykował Reja, który „mniemał podobno by Zwierzyniec pisał”, Stanisław Grochowski w wierszu umieszczonym przy kazaniach Piotra Skargi pisze wprost: „drugiemu baje z Rejowych ksiąg sługa”⁷¹, a w atakującym innowierców utworze Jana Zrzcnczyckiego Anatomia Mar ty nusa Lutra znalazł się następujący fragment: „A sam Rej pan tej Okszej Postyle im pisał / Nie ze swej głowy, ale co od czarta słyszał'"².

Postylla wyznacza także pewden etap rozwoju duchowego Reja, od tego momentu poglądy pisarza zasadniczo się już nie zmienią. Wiele myśli i tez powtórzy autor w kolejnych dziełach, głównie w Apocalypsis, Wizerunku i Źwierciadle, ale to Posty lla „niesie [...] w sobie jakby nasienne zalążki tego wszystkiego, co w dalszej twórczości Reja określić by już można jako manierę'"³.

„Wizerunk”. Używanie alegorii i interpretacja alegoryczna (alegoreza) miały już w czasach Reja długą tradycję. Niegdyś zaliczano alegorię do tropów, rozumiejąc przez nią zamianę znaczenia na inne, innymi słowy: co innego mówić, a co innego mieć na myśli. Zasadniczo jednak celem alegorezy było poznanie ukry tego, głębokiego sensu utworu.

⁷¹    Inne wypowiedzi zob.: J. Starnawski, Dzieje wiedzy o literaturze polskiej do końca wieku XVUL Wrocław 1984. passim.

⁷²    K. Kolbuszewski, Postyllografiapolska, op.cit., s. 99, przedruk fragm. u H. J u $ z y ń s k i e g o (Dvkcjonarz poetów polskich, t. 2. Kraków 1820. s. 384-385).

⁷³    J Kallenbach, O ..Postylli' Rejo [w:] Z wieku Mikołaja Reja. Księga jubileuszowa 1505-1905, Warszawa 1905, s. 118.