img002 (66)

l

ch₃

ch₃-

ch₃

o

H

W

0

o—o I

H

C

HO

CHi I r	n
	^u\
OH	H
r	r^/
u i	OH

l

H-Ó-tf VvVV==VvW

I

C-O-C-Ho.

5.2.1. Lipidy

Lipidy błon charakteryzują się polarnością, tzn. mają w swojej cząaiu » ce część hydrofilną i hydrofobów (Ryc.5.1). Dzięki zastosowaniu cienko, warstwowej chromatografii można rozdzielić poszczególne lipidy błon. Da ważniejszych lipidów należą:

5.2.1.1. Fosfolipidy    zawierające w swej hydrofilnej grupie

cząsteczkę fosforanu, która połączona jest z glicerolem przez jego Jedną

grupę wodorotlenową oraz z aminoalkoholem lub innym rodnikiem. Pozostałe

dwie grupy wodorotlenowe glicerolu w cząsteczce fosfolipidu związane aą

estrowe z kwasami tłuszczowymi. Najczęściej występującymi u roślin fosfn.

lipidami są fosfatydylocholina (lecytyna) i fosfatydyloetanolamina (k*.

falina). Ta ostatnia występuje również u bakterii. Budowę fosfolipidów po-

znamy na przykładzie fosfatydylocholiny (ryc.5.2), która w swej cząstec*.

ce ma aminoalkohol - cholinę oraz dwa różne kwasy tłuszczowe:    oleinowy

(nienasycony z 18 atomami węgla) i palmitynowy (nasycony z 16 atomami węgla).

HrC-Cy \AAMAAAA

IJ

H-C-tf WW=WW

sN-CH^CH^O-P-O-C-Hi OH

Byc.5.2. Fosfatydylocholina (lecytyna)

5.2.1.2. Glikolipidy    zawierają w swej polarnej grupie cząsteoi-kę cukru, najczęściej galaktozy (galaktolipidy) połączonej wiązaniem gil-kozydowym, a nie jak w fosfolipidach estrowym wiązaniem fosforanowym. Na przykład głównymi glikolipidami chloroplastów są mono- i dwugalaktozylo-dwuacyloglicerol. W błonach roślinnych występują również sulfolipidy, w których do heksozy przyłączony jest kwas siarkowy (ryc.5.3) oraz glikozydy sterydowe, w których heksoza związana jest poprzez grupę OH ze sterolem.

5.2.1.3.    Sterole. Powszechnym sterolem błon zwierzęcych jest cholesterol, który redukuje przepuszczalność dwuwarstwy fosfolipidowej i podwyższa jej stabilność. U roślin występuje w niedużych ilościach, natomiast głównymi sterolami roślinnych błon są sitosterol i stigmasterol.

Sulfolipid. Kwas siarkowy przyłączony jest do heksozy związanej z glicerolem, a kwasy tłuszczowe zawierają 16 lub 18 atomów węgla

5.2.2. Białka

Białka błon charakteryzują się dużą różnorodnością. Wyraża się ona różnym składem aminokwasowym, różnym procentem zawartości białek enzymatycznych (20-75), różną ilością białek łatwo dysocjujących z błon (białka pe-ryferyczne) oraz białek integralnych, wkomponowanych w dwulipidową warstwę, ."■/.czególnie dogodnym materiałem do badania składu błon są erytrocyty. I chociaż są to nietypowe komórki, ich "cieniom" (wypreparowanym    błonom)

komórkowym zawdzięczamy najwięcej informacji o błonach. Ostatnio wiele nnaliz wykonuje się na błonach mitochondriów i chloroplastów,których białka są bardzo złożone i składają się z 20-40 różnych łańcuchów polipepty-(lowych. Białka błon - zarówno peryferyczne jak i integralne - mają kształt globularny. Białka peryferyczne są związane z polarnymi grupami warstwy lipidowej, natomiast białka integralne są zagłębione w dwuwarstwie lipidowej albo ją przenikają (ryc.5.7). Ich reszty niepolarne znajdują się zarówno we wnętrzu cząsteczki białkowej, jak i na jej powierzchni.

5.2.3. Woda

Woda jest bardzo istotnym składnikiem błony odpowiedzialnym za utrzymanie jej struktury. Jedynie przy dostatecznej ilości wody fosfolipidy tworzą charakterystyczne dwuwarstwowe układy, natomiast przy niedostatku wody (poniżej 20%) tworzy się faza heksagonalna (ryc.5.4). Poznanie zachowania nlę błon w warunkach suchych oraz zmian jakie w niej zachodzą przy stopniowym uwodnieniu komórki jest niezmiernie ważne u roślin, gdzie zjawisko to Joiit bardzo powszechne np. w czasie dojrzewania i kiełkowania nasion,

zarodników, pyłków.