img091 (11)

Intertekstualność

1. Wprowadzenie pojęcia

•    Koniec lat 60-tych we Francji strukturalizm - dzieło analizowane w oderwaniu od innych.

•    W 1969r. Julia Kristeva stworzyła pojęcie „intertextualite" - ogólne założenia, schematyczność. Głowiński: Nie każdą relację między tekstami można uznać za intertekstualną!

Relacja intertekstualna dotyczy wyłącznie tych relacji, które stały się elementem strukturalnym lub znaczeniowym, które są zamierzone i widoczne dla czytelnika.

•    Ze „Słownika terminów literackich":

Intertekstualność • sfera powiązań i odniesień międzytekstowych, w której uczestniczy dane dzieło; obszar wypowiedzi i sposobów mówienia, wobec których określa ono swoją formę i znaczenie.

W dziele literackim przestrzeń intertekstualna obejmuje nie tylko inne dzieła, ale także pozaliterackie formy wypowiedzi, np. odniesienia intersemiotyczne - między tekstami słownymi (p.w. literackimi) a tekstami reprezentującymi inne systemy znakowe.

•    Intertekstualność a badanie źródeł

•    Intertekstualność a dialogiczność Bachtina

[dialogowość - wg Bachtina cechuje każdą wypowiedź, która zawsze stanowi reakcję na wypowiedzi wcześniejsze i sprzyja powstawaniu wypowiedzi dalszych; mowa staje się zderzeniem co najmniej dwóch głosów -> polifonia]:

-    Susan Stewart - intertekstualność synonimem dialogiczności

-    M. Głowiński - intertekstualność jest czymś odrębnym (bardziej zawężonym), ale zawsze ma charakter dialogowy.

•    Wąskie ujęcie intertekstualności - „Palimpsestes" Genette'a - Dla niego kategorią naczelną jest transtekstualność. Istnieje pięć podstawowych typów relacji transtekstualnych:

a)    intertekstualność - rzeczywiste występowanie tekstu w tekście (cytat, aluzja, plagiat)

b)    paratekstualność - wszelkie komentarze do utworu zawarte w nim samym (przedmowy, posłowia, tytuły, epigrafy itp.)

c)    metatekstualność - gdy w jednym tekście pojawiają się komentarze dot. tekstu innego (relacja krytyczna)

d)    hipertekstualność - gdy zachodzi relacja jednocząca tekst B (hipertekst) z wcześniejszym tekstem A (hipotekstem)

e)    architekstualność - tekst odsyła zawsze do ogólnych reguł, według których został zbudowany-zaznaczonych („powieść", „sielanka") lub przemilczanych

M. Głowiński: eliminuje paratekstualność i łączy hipertekstualność z intertekstualnością.

•    Głowiński wyróżnia tylko trzy rodzaje relacji transtekstualnych:

a.    Intertekstualność (intertekstualność + hipertekstualność)

b.    Metatekstualność    ,

[fi    -    ¹ / '    '    *•-1 W

c.    Architekstualność — O    ■■■■ i r X ‘ ¹    >“ *- ^k '^v*-^f

+'łr    x

•    Mimetyzm formalny - zjawisko nazwane przez Głowińskiego, które przygotowało ramy dla intertekstualności - polega na podjęciu reguł wypowiedzi nieliterackiej lub paraliterackiej, na ogół

o wyraźnie zaznaczonych cechach i wyraźnym zakotwiczeniu społecznym, przez wypowiedź literacką, dysponującą swoją własną architekstualnością.

Np. „Wzlot" Iwaszkiewicza - nawiązuje do monologu potocznego (mimetyzm formalny) oraz do „Upadku" Camusa (intertekstualność)