img207 (10)

'ł •» i in \iiki ui/.iina i^łN/< /oi \roinr \

części wydłużonym dzióbkiem, prawdopodobnie doprowadzającym powietrze do komórki (Marikovskaja 1982), Ryc. 1.6.1.3.a.

Drugim typem materiału używanego przez niektórych przedstawicieli Me-gachiline do budowy gniazd jest kutner roślin i wata roślinna. Materiału tego używają głównie przedstawiciele szeroko rozumianego rodzaju Anthidium (Anthidium, Anthidiellum i inne). Anthidini budują gniazda w różny sposób: część gatunków buduje swoje komórki z żywic, przytwierdzając je do kamieni lub gałęzi; inne - a należy tu większość - budują gniazda w różnych pustych przestrzeniach z kutneru zebranego z roślin. Rozmieszczony w południowej Europie i Azji Środkowej Anthidium florentinum (Fabricius) wykorzystuje stare gniazda Anthopora plagiata (Illiger), a komórki wyściela kutnerem roślin.

W martwym drewnie gniazdują przede wszystkim również przedstawiciele rodzajów Chelostoma i Heriades, wykorzystujące stare chodniki pozostawione przez inne owady. Kanały te dzielą jednak ściankami, wykorzystując różny materiał - glinę, błoto, żywicę a nawet nektar kwiatowy, często zmieszane razem.

Trzecim ważnym materiałem używanym do budowy gniazd przez Mega-chilini są liście. Jedne, głównie Megachi/e, wycinają z nich krążki, z których kształtują komórki, inne, zwłaszcza Osmia, rozgryzają liście i z powstałej w ten sposób papki formują swe komórki lęgowe. Pszczoły z rodzaju Megachi-le zagospodarowują istniejące wcześniej różnego rodzaju jamki i budują w nich serie linearnie ułożonych komórek (zwykle około 10, maksimum 20). Megachile konstruują komórki z kawałków liści, wycinając z nich żuwaczka-mi krążki i owale. Macerując brzegi takich owalnych kawałków liści, samica skleja komórkę, którą zamyka, po zaprowiantowaniu i złożeniu jaja, kilkoma krążkami liści, dokładnie dopasowanymi do średnicy komórki (Ryc. 1.6.1.3.a.). Kształt i wielkość, a także liczba kawałków jest charakterystyczna dla każdego gatunku. Według obserwacji Doćkovej (1982) Megachile rotundata (Fabricius) zużywa do skonstruowania jednej komórki od 9-15 owalnych kawałków wyciętych z liści lucerny i 2-7 krążków do zamknięcia komórki. Poszczególne gatunki różnią się też rodzajem czy gatunkiem rośliny z której wycinają swe krążki i owale. Są to liście róży, głogu, kruszyny, klonu, robinii, dębu, śliwy, lucerny, wreszcie i innych roślin. Niektóre gatunki Megachile, obok kawałków liści, używają też płatków kwiatowych. Hoplitis, Anthocopa i niektóre gatunki z rodzaju Osmia stosują także wyłącznie płatki kwiatowe (Iwata 1976).

Miazga (papka) z przeżutych zielonych liści służy do budowy gniazd niektórym gatunkom z rodzaju Chalicodoma i Megachile; głównie jednak jest ona materiałem budulcowym dla Osmia. Większość przedstawicieli Osmia, które budują komórki wyłącznie z papki liściowej, gnieździ się w suchych łodygach roślin lub chodnikach drzew albo nawet w glinianych ścianach. W starych drzewach lub drewnianych budowlach gniazdują też europejskie

gatunki X. violacea (L.) i X. valga (Gerstaecker). Oba gatunki są politroficz-ne. X. violacea była obserwowana na 69 gatunkach roślin kwiatowych z 25 rodzin, zwłaszcza Papilionaceae, Rosaceae i Labiateae. X. valga oblatuje 60 gatunków roślin z 22 rodzin, zwłaszcza Caesalpinaceae, Papilionaceae, Rosaceae i Labiateae. Jak podają Kuntze i Noskiewicz (1938), X. Yalga była bardzo pospolita na ściankach jarów, a także w osiedlach ludzkich w zachodniej Ukrainie (Podole), gdzie gnieździła się często w drewnianych płotach i budynkach, czasem nawet w słupach telegraficznych. Obserwuje się gniazda również w szczelinach skalnych. Marikovskaja (1982) obserwowała X. valga we wschodnim Kazachstanie, gnieżdżącą się licznie w pniach drzew. Gniazda mają postać rozgałęzionych i przeplatających się kanałów. Nierzadko jedno gniazdo ma do trzech otworów wejściowych. W jednym gnieździe mogło pracować kilka samic. Komórki, rozmieszczone jedna nad drugą, rozdzielone przegrodami z trocin, były prawie w całości wypełnione pokarmem. Samce natomiast charakteryzują się terytorializmem. Każdy z nich broni obszaru samicy stanowiącego miejsce zbioru nektaru i pyłku. W tym celu samiec X. valga obiera sobie jakiś wyniosły punkt obserwacyjny, może nim być np. krzew bzu, skąd odbywa krótkie loty patrolowe.

Plemię Ceratinini reprezentowane przez rodzaj Ceratina, obejmuje drobne, gromadne pszczoły. Podobnie jak przedstawiciele poprzedniego rodzaju, Ceratinini są szczególnie liczne w tropikach. Samice i samce zajmują wspólne gniazdo, razem z matką.

1.6.2. Pszczoły przedspołeczne

Na wstępie należy wspomnieć o pewnych przejawach gromadnego życia u niektórych pszczół samotnych, tworzących skupiska (agregacje). Pewne bowiem gatunki samotnie żyjących pszczół wykazują tendencje do kolonijnego gniazdowania. Przykładem może być porobnica murarka Anthophora plagiata (Illiger), która tysiącami może gniazdować w glinianych ścianach starych zabudowań wiejskich. Każda samica wygrzebuje w glinie chodnik prowadzący do komórek lęgowych, w których hoduje potomstwo w sposób podobny, jak wszystkie inne pszczoły samotnice. Skłonność do gniazdowania kolonijnego cechuje również niektóre gatunki pszczolinek - Andrena. Można by sądzić, że bodźcem jest tylko dogodność miejsca do gniazdowania, lecz również skupiska pszczół samotnych pojawiają się także wtedy, gdy w pobliżu są obszary sprzyjające gniazdowaniu, chociaż nie zajmowane przez pszczoły. Autor od wielu lat obserwował kolonię pszczolinki Andrena Jitlva (Schrank), zajmującą niewielki skwer w centrum Poznania, mimo,