img241

18

znajdują się od siebie w odległości 21.88 jednostek morgana. Gdybyśmy mieli jeszcze jeden gen np A i obliczyli, ze znajduje się w odległości 10 cM od genu F oraz 11,88 od genu I to można sporządzić zaczątek mapy chromosomu umieszczając dane geny wg poniższego schematu

F-A-1

10 11,88

Proces Crossing over może dotyczyć trzech genów (podwójne Crossing over), co jest trudniejsze do uchwycenia i obliczenia

1.5.2.    Dziedziczenie cech sprzężonych z płcią oraz cech związanych z płcią

Są to cechy wyznaczane przez geny zlokalizowane na chromosomach płci (alloso-mach) X lub Y. w większości przypadków na X U ssaków, niektórych owadów płazów, ryb samice posiadająallosomy XX a samce XY. natom ast u ptaków, gadów niektórych płazów, motyli samica ma układ XY a samiec XX Płeć genetyczna u ptaków zdeterminowana jest w momencie tworzenia się komórki jajowej a u ssaków w momencie zapłodnienia Różnicowanie się płci jest procesem bardzo skomplikowanym i zależy od wielj czynników nie tylko genetycznych, ale i środowiskowych Do cech sprzężonych z płcią zalicza się m in kształt odwłoka, jego barwę, długość skrzydełek u muszki owocowej; kolor upierzenia, szybkość opierzania j ptaków, hemofilię i daitomzm u ludzi

Przykład Barwa skoków u kur zielononóżek wyznaczana jest przez parę genów sprzężonych z płcią Białe skoki determinuje dominujący gen Z a zielone recesywny z Jeżeli kogut będzie miał nogi zielone X*X^ł. a kura białe X^ZY to schemat łączenia gamet będzie następujący (tab 4}.

Tab. 2 Przykład dziedziczenia cechy sprzężo-

Potomstwo po zielononogim kogucie i bia-łcnog.ej kurze będzie jak widać z tabeli następujące: kogutki - białonogie a kurki --zielononogie Dzięki takiemu krzyżowaniu bardzo łatwo u piskląt rozpoznać płeć dlatego też nazywa się je krzyżówką autose-ksmgową.

Cechy związane z płcią wyznaczane są przez geny zlokalizowane poza chromosomami płci na pozostałych chromosomach (autosomach), lecz ujawnianie się takiej cechy u osobnika heterozygotycznego zalezy od płci (hormonów) Przykładami takich cech są obecność lub brak rogów u niektórych ras zwierząt niektóre rodzaje uma-szczema czy mleczność.

1.5.3.    Współdziałanie genów w kształtowaniu fenotypu

Cecha fenotypowa może być wyznaczana me tylko jedną parą genów ale dwoma bądź wieloma parami genów meallelicznych (pochodzących z różnych par chromosomów). Geny te mogą współdziałać ze sobą dając w efekcie określoną cechę Wyróżnić można następujące mechanizmy współdziałania

-    współdziałanie dopełniające

-    epistazę

-    plejotropię

Przykładem dopełniającego działania dwóch par genów może być dziedziczenie kształtu grzebienia u kur Efekt działania alleli jednej pary zalezy od obecności alleli drugioj pary i odwrotnie Przyjmując ze genotypy kur w pokoleniu rodzicielskim byty następu jące ppRR - grzebień różyczkowy, PPrr - grzebień groszkowy, można prześledzić dziedziczenie się tej cechy w kolejnych pokoleniach P ppRR * PPrr (grzebień różyczkowy * grzebień groszkowy)

F, PpRr    (grzebień orzeszkowy)

W pokoleniu F_? genotypy i fenotypy ptaków będą następujące P_R_ - grzebień orzeszkowy (wystarczy obecność przynajmniej jednego dominującego genu z jednej i drugiej pary. przy czym kreski oznaczają, ze pozostałe geny w parach mogą być dominujące bądź recesywne). ppR_ - grzebień różyczkowy, P_rr - grzebień groszkowy, pprr -grzebień prosty (pojedynczy).

Stosunek rozszczepień jak przy dziadziczeniu dwóch par cech niezależnych (9:3 3:1), ale w tym przypadku mamy doczynienia z jedną cechą Do wystąpienia określonego kształtu grzebienia konieczne są geny z obydwu par, ich współdziałanie daje w efekcie grzebień orzeszkowy, współdziałanie alleli recesywnych z allełem dominującym daje grzebień różyczkowy lub groszkowy a współdziałanie alleli recesywnych - grzebień prosty.

Współdziałanie umożliwia w pewnym stopniu przystosowanie się organizmów do środowiska.

W epistazie gen jednej pary hamuje działanie genów z innej pary tego samego lub różnych chromosomów Np. dziedziczenie upierzenia u Leghornów i Wyandottów Bia łe Leghorny mają genotyp CCII gdzie C wyznacza barwne upierzenie, a gen I to gen inhibitor hamujący zawiązywanie się barwy; Wyandotty ccii me mają inhibitora ale nie moją tez genu na barwę Po skojarzeniu ptaków z pokolenia F, otrzymujemy osobniki o następujących genotypach i fenotypach w ilości charakterystycznej dla dziedziczenia dwóch par cech niezależnych: C_l_ - białe (9 szt.), bo jest gen hamujący, CJi - (3 szt) barwne brak inhibitora, ccl_ - (3 szt) białe: i ccii - (1 szt) również białe bo brak genu na barwę Po zsumowaniu fenotypów otrzymujemy w konsekwencji rozszczepienie cech w stosunku 13 (białych) 3 (barwnych). Epistaza powoduje również inne stosunki rozszczepień np 12:3:1, 9:7, 9:6:1, 15:1 itp

W przypadku plejotropn jeden gen wyznacza szereg cech Np. u norek błękitnosre-brzyste umaszczenie jest połączone z łagodnym usposobieniem, u myszy gen na żółte omaszczenie powoduje skłonność do otłuszczania, u drobiu szurpatość pociąga za •Obą różnorodne zmiany w organizmie ptaka. Plejotropia jest jedną z przyczyn korelacji genetycznych między cechami.

1.5.4. Mutacje i szereg alleli wielokrotnych

Mutacje to nagłe zmiany w informacji genetycznej powstające pod wpływem mniej lub bardziej uchwytnych czynników Większość mutacji u zwierząt gospodarskich prowadzi do powstania genów, które powodują śmierć (letalne) bądź upośledzają funkqe organizmu w większym lub mniejszym stopniu Czasami powstają jednak geny, które w inny sposób wyznaczają daną cechę (np różne odcienie barwy, białka krwi, itp ) Jeżeli gony te zajmują to samo miejsce w chromosomie, to tworzą szereg alleli wielokrotnych Należy pamiętać, że odnosi się to do populacji, gdyż w genotypie pojedynczego osobnika może być para alleli Jeżeli szereg składa tię z 3 genów (A A, a) wówczas możliwe są następujące genotypy AA, AA,, Aa A.a A,A,, aa i w zależności od relaqi między allelami (dominowanie, współdomlnowamo) odpowiednia liczba fenotypów