img254 (10)

54 Druidzi

zasadzie równości, gdyż przynosiłby wtedy więcej korzyści, uczynienie natomiast z Brytanii prowincji rzymskiej wiązałoby się z nakładami na stacjonujące tam wojska i urzędników. Nie da się tego opisu pogodzić z obrazem dzikiego kraju, jaki starał się odmalować Cezar, by usprawiedliwić swój najazd i podbój.

I jeszcze jedna uwaga na temat pisarzy ze szkoły Posejdoniosa. Zazwyczaj nie podawali oni źródła swoich informacji, podczas gdy aleksandryjczycy zawsze byli w tym względzie bardzo skrupulatni. Obie grupy cytowały wcześniejsze źródła, mało kto miał bezpośredni kontakt ze społeczeństwem celtyckim, ale autorzy ze szkoły Posejdoniosa w swych pismach wyraźnie kierowali się popieraniem Imperium Rzymskiego.

Te dwie szkoły - Posejdoniosa i aleksandryjska - stanowią dla nas antyczne źródła dotyczące druidów. Korzystając z nich należy ustawicznie pamiętać, że niezależnie od nastawienia - od wyraźnie antyceltyckiego do życzliwego - autorzy tych pism należeli do kultury i społeczności różnej od celtyckiej. Dlatego też nawet najbardziej życzliwy obserwator mógł całkowicie błędnie zinterpretować nie znaną mu rzeczywistość. Z przykładem drastycznego przeinaczenia faktów spotkałem się zbierając materiały do mojej książki MacBeth: High King of Scotland 1040-57 (Makbet: Król Szkocji 1040-57, 1980). Do jedenastego wieku obowiązywało w Szkocji celtyckie prawo, w którym nie istniało pojęcie primogenitury, czyli sukcesji syna pierworodnego. Głównego króla wybierano zgodnie z ograniczonymi zasadami dziedziczenia: wyboru dokonywali najpierw przedstawiciele klanu (<derbhfine), później wodzowie i inni władcy. Jak ten zwyczaj mógł zostać odebrany przez kogoś przyzwyczajonego do systemu primogenitury? Przykładem takiej odpowiedzi jest komentarz wybitnego dziewiętnastowiecznego historyka angielskiego, profesora A. J. Churcha. Church zauważył, bardzo pomysłowo, że walka o królestwo w Szkocji musiała przebiegać szczególnie krwawo, ponieważ „rzadko kiedy syn zastępował na tronie ojca!” Prawo celtyckie stanowiło, że królem mógł zostać najlepszy kandydat z rodziny, niekoniecznie syn poprzedniego władcy. W przytoczonym komentarzu widać całkowite niezrozumienie obowiązujących pojęć społecznych i kulturowych. Church wyobraził sobie chaos i rozlew krwi, podczas gdy nic takiego nie miało miejsca. Toteż greckie i łacińskie komentarze są z pewnością wartościowe, ale nie można przyjmować ich bezkrytycznie.

Rozdział czwarty

Druidzi w oczach Celtów

Gdy Celtowie postanowili spisać swoją wspaniałą wiedzę, mitologię, historię i filozofię, ich świat uległ już znacznym zmianom -^terytoria celtyckie skurczyły się, a oni sami stawali się chrześcijanami. Samo przejście na chrześcijaństwo unieważniło druidyczny zakaz utrwalania wiedzy na piśmie. Ogólnie rzecz biorąc, stosunek chrześcijaństwa do druidów był wrogi. Przedstawiano ich jako zdeklarowanych przeciwników chrześcijaństwa, zwolenników starożytnej religii. Zdegradowano ich do roli szamanów, czarnoksiężników i znachorów, przy czym opisy poszczególnych autorów różniły się stopniem uprzedzenia. Douglas Hyde w swojej ważnej pracy Literary History of Ireland (Literacka historia Irlandii, 1899) zaobserwował, że:

Nie wszyscy we wczesnochrześcijańskiej Irlandii uważali druidów za złych. Nie brakowało osób, które wierzyły w moc ich proroctw, w każdym razie na rzecz świętych.

Gdy świat Celtów kontynentalnych został zdominowany przez Imperium Rzymskie i jego spadkobierców, tradycje druidyczne przechowały się, w różnym stopniu, wśród schrystianizowanych Celtów z Wysp Brytyjskich i Irlandii. Źródła, które posiadamy, pochodzą głównie z Irlandii i, w znacznie mniejszym stopniu, z Walii.

W średniowiecznej Irlandii w dalszym ciągu istniał tradycyjny podział klasowy, zaobserwowany przez Rzymian w Galii. Starożytny druid (drut), wieszcz ifaithlfaidh lub fili) i bard (bard) znajdywali odpowiedniki w irlandzkim „czarodzieju”, „proroku” i „poecie”.

Leahhar Gabhala (Księga podbojów) obwołuje Amairgena, syna Mileda (Milesisusa), pierwszym druidem Gaelów Irlandii. Jego żona Scena zmarła podczas podróży do Irlandii i została pochowana w Inverkscena, u ujścia rzeki Kenmare w hrabstwie Kerry. To Amairgen wydał pierwszy wyrok w Irlandii, nakazując, by Eremon został pierwszym królem z rodu Milezjan. Amairgenowi przypisuje się trzy wiersze, z których najsłynniejszy rozpoczyna się od niezwykłego zaklęcia. W swej pieśni Amairgen obejmuje własnym „ja” cały świat - ta pespektywa filozoficzna znajduje odpowiednik w oświadczeniu Kryszny