img03801 djvu

lepszymi uczniami innych narodów. tło zaprawdę smutno wyglądałaby nasza kidlura, piśmiennictwo i życie umysłowe, wówczas i dzisiaj, gdyby przez społeczeństwo nasze nie przeszedł w XV i wieku prąd renesansowy, który tlał nam naszą nowoczesność. Dowodem tego narody, które nie zetknęły się z tą ożywczą lalą.

VI.

Zakończenie.

Inne sprawy godne uwagi: reformacja, kontrreformacja, szkolnictwo. — Wniosek ostateczny. — Aktualność programu kulturalnego „złotego wieku" dla Polski dzisiejszej.

Charakteryzując rolę złotego wieku w formowaniu się naszej kultury można by jeszcze wspomnieć o rzeczach wielu. Nie było tu wzmianki osobnej o reformacji, która —jak wiemy — przyczyniła się i do wzmożenia życia umysłowego, i do obudzenia krytycyzmu i samodzielności myśli polskiej, jak również położyła wielkie zasługi dla języka i literatury narodowej oraz dla szkolnictwa. Nie wymieniono również odrębnie k o n t r r e f o r-m a ej i katolickiej, czyli odrodzenia katolickiego w Polsce i humanizmu katolickiego, którego pewnych istotnych zasług badacze nasi, wpatrzeni liberalislycznie w tęczę reformacji, do niedawna nic dostrzegali. Ważniejsze posiewy obu tych prądów starałem sic jednak wciągnąć w rozważania ogólne.