IMG39

,!^l? P°^^|ywają, Fizyczna lub cyfrowa forma materializacji silnie wpływa na sposób iizacji funkcji i usług, W przypadku bibliotek tradycyjnych całość komunikacji na-tikowej odbywała się w jednorodnym środowisku; zarówno aktorzy, jak i materializacje tuei należą do świata fizycznego. W serwisie GBC aktorzy pozostali fizyczni (o ile nie mówimy o agentach programowych), natomiast materializacje stały się wirtualne, co ma duże konsekwencje. Miejsce, w którym funkcjonuje GBC, ma cechy obu tych środowisk. Z tego faktu wynikają wszystkie inne różnice między tymi miejscami. Wymienione podo. bieństwa i różnice pozwalają charaktery zować biblioteki tradycyjne i GBC jako miejsce, a w związku z tym także sposoby współdziałania z nimi ludzi.

W modelu zaprezentowanym przez cytowanych autorów przedstawiona została biblioteka, zarówno tradycyjna, jak i cyfrowa, juko miejsce (Pomerantz, Marchionini 2007, s. 508). Centrum modelu stanowi przestrzeń zajmowana przez bibliotekę, bez względu na to, czy jest ona fizyczna, czy cyfrowa. Przestrzeń musi istnieć najpierw, zanim możemy mówić o pozostałych elementach tego modelu: dopiero potem mogą być w niej gromadzone i przechowywane materializacje dziel oraz funkcjonować osoby przychodzące do niej i działające dla różnych celów związanych z wiedzą (tworzenia, rozpowszechniania. wykorzystywania wiedzy). Materializacje, tradycyjne lub cyfrowe, są dostarczane do przestrzeni w wyniku realizacji procesu tworzenia zbioru. W tym wypadku przestrzeń odgrywa rolę magazynu dla materializacji. Struktury ułatwiające dostęp do zmaterializowanych dziel stanowią wartość dodaną w modelu. Muszą one trafić do przestrzeni przed użytkownikami, gdyż bez nich nie będzie żadnego powodu do korzystania z tej przestrzeni, chyba wyłącznie jako miejsca spotkań, co niektóre biblioteki również wykorzystują, ale co nie wystarcza dla odróżnienia biblioteki od jakiegokolwiek innego miejsca. Korzystanie przez użytkowników z dzieł umieszczonych w przestrzeni powoduje jej użycie poprzez dotarcie do idei zawartych w dziełach. Przedstawiony model uświadamia, że przestrzeń biblioteki może być fizyczna lub wiitualna, co z kolei wpływa na ważne cechy pozostałych elementów modelu, takich jak format przechowywanych materializacji, medium, poprzez które użytkownicy otrzymują do nich dostęp oraz wymagane umiejętności użytkowników. Nowa wiedza, wynikająca z przebywania w przestrzeni i korzystania z niej powoduje powstawanie nowych idei i dzieł, które również stają się częścią przestrzeni informacyjnej.

Z rozumieniem GBC jako miejsca koresponduje postrzeganie biblioteki cyfrowej w teorii konwersacji [Lankcs i in. 2007J. Według niej mniej ważny jest stopień „fizyczno-$ci" biblioteki, a więcej uwagi poświęca się funkcjom, które ona realizuje. Najważniejsza jest funkcja ułatwiania konwersacji, która definiowana jest jako akt komunikacji i porozumienia pomiędzy grupą agentów (osób, organizacji, społeczności). Ułatwianie konwersacji polega na udostępnianiu różnorodnej i przetworzonej informacji, utrzymywaniu zapisów wcześniej prowadzonych konwersacji, dokumentowaniu osiąganych porozumień i wyników dla ułatwienia dalszej wymiany zdań. Biblioteka jest więc miejscem, w którym prowadzona jest konwersacja i które powinno ją ułatwiać. Jak widać, takie pojmowanie roli bibliorcki nie musi w iązać jej z jakimi miejscem w sensie fizycznym; wręcz przeciwnie. dzięki nowym technologiom i wyzwoleniu z przywiązania do miejsca fizycznego, możliwości wspomagania konwersacji niezwykle się powiększyły. Dodatkowo zyskała na jakości, gdyż w środowisku cyfrowym jest znacznie łatwiej o dwustronną, a nawet wielostronną wymianę opinii (na przykład typu bibliotekarz-użytkownik-autor) w odróżnieniu od biblioteki tradycyjnej, gdzie konwersacja odbywała się zazwyczaj w jedną stronę, w kierunku bibliotekarz-użytkownik lub użytkownik-bibliotekarz. Miejscem prowadzenia dialogu służącego przekazywaniu wiedzy specjalistycznej jest obecnie GBC.

Określenie „biblioteka cyfrowa” jest metaforą, w sensie, w jakim zjawisko to opisywali George Lakoff i Mark Johnson. Jest ona bowiem częścią systemu konceptualnego, w warunkach którego myślimy i działamy, a który jest ze swej natury metaforyczny [La-

.. _n(on |9HH, s. 4]. W len sposób powijają modele mentalne, których badanie po-k°^ffj _roZumicć i przewidywać zmiany w poniuwach i zachowaniach jej użytkowników ¹¹    2009,8,277). O ile bowiem termin biblioteka (tradycyjna), w jednym u

I’’¹¹, _ntti_C/ęścicj używunych znaczeń^{1 2} oznacza miejsce obejmujące pewną hzyczną ^S*° sirzeń, _{0 t}y|_{c (}||;) biblioteki cyfrowej trudno ją tak jednoznacznie wyznaczyć, a dla ^ihalnci biblioteki cyfrowej taką przestrzenią powinien być cały świat Wyznacznikiem biblioteki cyfrowej nic jest przy tym, jak lięc/ęilo sądzi, brak fizycz,ilości, gdyż urządzę-. _namięci masowych i łączy telekomunikacyjnych²" są zupełnie fizyczne, podobnie jak ⁿ 'eisca, w których użytkownicy korzystają z tej biblioteki i sami użytkownicy Różnica olcua na organizacji przestrzeni - dla biblioteki tradycyjnej jej przestrzeń jest ograniczo-a i ściśle wyznaczona, choć w ograniczony sposób bywa rozciągliwa, natomiast dla GUC nr/cstr/cń sięga wszystkich miejsc, do których dociera Internet, jest prawic nicograniczo-na i stale się rozszerza, a więc jest bardzo rozciągliwa. Użytkownicy globalnej biblioteki cyfrowej mogą stosować w odniesieniu do niej pojęcia miejsca raczej wyłącznie w sensie metaforycznym, gdyż szczególną zaletą GBC jest oderwanie się Iz punktu widzenia użytkownika), od ograniczeń związanych z jakimkolwiek miejscem. Podobnie używa się pojęcia „przestrzeń informacyjna" mając w tym przypadku na myśli raczej zasoby informacyjne określonego rodzaju, użyteczne w realizacji potrzeb informacyjnych, niż zasoby związane z jakimkolwiek miejscem fizycznym, Jest to przestrzeń, będąca komfortowym miejscem do pracy, głównie umysłowej i twórczej, nawiązywania kontaktów i współpracy, oferująca wiele udogodnień w stosunku do fizycznej przestrzeni biblioteki tradycyjnej.

Wspomniani George Lakoff i Mark Johnson podzielili metafory na dwa rodzaje: metafory strukturalne, w których jedno pojęcie jest przedstawiane w języku za pomocą innego pojęcia (na przykład dyskusja w terminologii wojennej - potyczki słowne) oraz metafory orientacyjne, w których pojęcie przedstawione jest przestrzennie. Biblioteka cyfrowa jako miejsce w pewnym zakresie jest metaforą orientacyjną, gdyż odnosi się do biblioteki (tradycyjnej) jako budynku, czyli miejsca fizycznego. Z drugiej strony metafora la opisuje także pewne zjawiska społeczne, zachodzące w bibliotekach jako miejscach spotkań i współdziałania ludzi. Również w tym sensie globalna biblioteka cyfrowa ma cechy metafory miejsca, choćby poprzez funkcjonowanie informatycznej infrastruktury nauki i ko-laboratoriów.

Cechy serwisu GBC jako miejsca można przedstawić następująco:

• Miejsce dla zasobów cyfrowych. Jak już wspomniałem, jedną z podstawowych różnic pomiędzy biblioteką tradycyjną i serwisem GBC jest zapotrzebowanie na przestrzeń fizyczną. Nic ulega wątpliwości, że obiekty, stanowiące materializacje idei w formie elektronicznej, wymagają znacznie mniej miejsca, przy czym nie ma sensu gromadzić tych materiałów w licznych lokalizacjach". Dla zapewnienia dostępu globalnego do

123

1

^v Należy zaznaczyć, że istnieją także inne znaczenia terminu biblioteka, na przykład biblioteka jako zbiór dokumentów (kolekcja) jest o wiele bliższa idei biblioteki cyfrowej, gdyż jest ona znacznie bardziejrozciągliwa" w przestrzeni - książka wypożyczona i wywieziona poza bibliotekę, rozumiana jako księgozbiór nadal pozostaje częścią takiej biblioteki, u więc przestrzeń tej biblioteki powinna obejmować całą przestrzeń zajmowaną w danej chwili przez jej zbiory.

'• Michacl Bałty zwraca uwagę na dwa podstawowe pojęcia przydatne w opisie przestrzeni wszelkiej komunikacji wspomaganej komputerowo: są to węzły i sieć, czyli urządzenia służące do przetwarzania, magazynowania

2

prezentacji danych i infonnacji (komputery, dyski) oraz infrastruktura służąca do ich przesyłania (łącza, bramki). Zarówno węzły, jak i sieć funkcjonują jako przestrzeń i miejsce. Dla węzłów przestrzeń (o abstrakcyjny kom slruki funkcjonujący w obrębie danej maszyny cyfrowej dzięki zainstalowanemu oprogramowaniu, a miejsce to punkt przyłączenia, gdzie dokonuje się przejście od przestrzeni lokalnej do systemu komunikowania (miejsce przechodzi w przestrzeń). Dla sieci miejsce to obiektywnie istniejąca infrastruktura, związana z miejscami rzeczywistymi, a przestrzeń funkcjonuje w matrycach komputerowych i rozwija się z nich poprzez ich użycie do komunikowania się z inną. odległą fizycznie przestrzenią komputerową [Bałty 1997, s. 339).

¹¹ Pomijam tu problem tzw. mirrorów, które zresztą, wraz ze wzrostem przepustowości sieci, powoli zanikają. W takim przypadku można mówić o istnieniu obiektów cyfrowych w kilku miejscach fizycznych.