IMG37 (4)

10

AG AM EM NON

z rodzeństwa, Orestesa. Taka jest pierwotna wersja tego mitu. Później pojawia się córka Ifigenia, odróżniana od Ifianassy, i wreszcie na miejsce Laodike poeci tragiczni wymieniają Elektrę, całkowicie nie znaną autorowi Iliady. Z dzieci Agamemnona tragicy znają przede wszystkim Ifigenię i Elektrę, a także Orestesa.

Wojna trojańska.- W momencie gdy mnóstwo zalotników starało się o rękę.Heleny, Tyndareos, za radą Odyseusza. związał ich przysięgą, w której zobowiązali się uszanować jej wybór i nie kwestionować prawa wybranego pretendenta do młodej kobiety. A nawet więcej, jeśliby go napadnięto, pozostali mieli iść mu z pomocą. Gdy Parys porwał Helenę, Menelaos zwrócił się o pomoc do Agamemnona. Ten przypomniał wodzom ich przysięgę i w ten sposób powstał zawiązek armii, która miała ruszyć na Troję. Agamem-non został wybrany przez wszystkich naczelnym wodzem, bądź to z powodu swoich osobistych walorów, bądź też wskutek zręcznych zabiegów o to stanowisko. Wojsko zebrało się w Aulidzie. W Iliadzie Zeus zsyła natychmiast sprzyjającą wróżbę: po złożeniu ofiary Apollonowi wąż rzucił się z ołtarza na sąsiednie drzewo i pożarł osiem malutkich wróbelków w gnieździe, jak również i matkę, to jest w sumie dziewięć. Następnie wąż przemienił się w skałę. Kalchas powiada, że Zeus pragnął w ten sposób wskazać, że Troja zostanie zdobyta po dziesięciu latach. Ajschylos zna inną wróżbę: ciężarna samica zająca rozszarpana przez dwa orły. Kalchas uznaje to za znak zagłady Troi, mimo że Artemida będzie prześladować Greków.

Według poematu późniejszego od Iliady (chodzi tu niewątpliwie o Opowieści cypryjskie) Grecy nie znając drogi do Troi, wylądowali za pierwszym razem w Myzji i po licznych potyczkach zostali rozproszeni przez sztorm i powrócili, każdy do swego kraju (-» Achilles). Po upływie ośmiu lat od tej porażki, Grecy ponownie zebrali się w Aulidzie. Ale okręty nie mogły wypłynąć na morze z powodu utrzymującej się ciszy. Zapytany o radę, wróżbita Kalchas odpowiedział, że cisza ta nastąpiła wskutek gniewu Artemidy. Gniew ten miał wiele przyczyn: albo dlatego, że Agamemnon zabijając na łowach łanię stwierdził, że Artemida nie potrafiłaby tego wykonać lepiej, albo też dlatego, że niegdyś — A-treus nie poświęcił bogini złotego jagnięcia, albo też jeszcze dlatego, że Agamemnon obiecał poświęcić bogini najpiękniejszy płód roku, w którym urodziła się jego córka, Ifigenia, i nie złożył w ofierze młodej dziewczyny. Z tych to powodów bogini domagała się ofiary z Ifigenii. Agamemnon zgodził się na to ze względów ambicjonalnych lub też z troski o dobro publiczne, ale to powiększyło jeszcze bardziej żal Klytajmestry do męża.

Wyprawa w końcu wyruszyła flota zatrzymała się na Tenedos i tam właśnie, w sprzeczce, która miała być zapowiedzią tego sporu, jaki pod Troją naraził Greków na niebezpieczeństwo, po raz pierwszy ujawniła się ukryta wrogość Achillesa i Agamemnona. Na Lemnos, mniej więcej w tym samym czasie, Agamemnon pozostawił Filokteta, którego rana wydzielała obrzydliwą woń i którego krzyki przeszkadzały w składaniu ofiar.

Upłynęło dziewięć pierwszych lat oblężenia. Dziesiątego roku Agamemnon uczestniczył w rozmaitych pirackich wyprawach przeciwko pobliskim miastom. J ako łup zdobyty w wyprawie Achilles wziął Bryzeidę, a Agamemnon-Chryseidę, córkę kapłana Apollona,

Chrysesa. Ten ostatni zażądał oddania mu córki w zamian za okup. Agamemnon odmówił i wówczas Apollon, żeby go ukarać, zesłał na armię grecką zarazę. W tym właśnie miejscu rozpoczyna się opowieść Iliady. Zgromadzenie wojskowe zmusza Agamemnona do zwrócenia Chryseidy, ale król w zamian żąda od Achillesa Bryzeidy. Jest to powód wybuchu gniewu Achillesa: odmawia i wycofuje się do swego namiotu. Wówczas Agamemnon za pośrednictwem dwóch heroldów, Taltybiosa i Eurybatesa, oficjalnie upomina się o Bryzeidę. Achillesowi nie pozostaje nic innego jak oddać dziewczynę, ale odmawia dalszego udziału w walce. Na prośbę Tetydy Zeus zsyła Agamemnonowi złudny sen, który pozwala mu wierzyć, że zdobędzie Troję bez Achillesa. Zresztą stara wyrocznia objawiła Agamemnonowi, że Troja upadnie wówczas, gdy w obozie Achajów zapanuje niezgoda.

Wywiązuje się walka, w której Agamemnon bierze udział osobiście i dokonuje różnych głośnych czynów. Ale zostaje ranny i musi wycofać się z bitwy. Po ataku na obóz Agamemnon widzi, że wszystko będzie stracone, jeśli Achilles nie powróci do walki, doprowadza więc do pojednania z Achillesem, odsyła mu Bryzeidę, obiecuje rękę jednej ze swoich córek i kosztowne dary. Od tego momentu nie ma już w Iliadzie wzmianki o Agamemnonie, a cała uwaga skupia się na Achillesie.

Późniejsze epopeje opowiadają o udziale Agamemnona w innych jeszcze wydarzeniach, które nastąpiły po śmierci Hektora i po śmierci Achillesa, zwłaszcza w walkach, które toczyły się wokół zwłok Achillesa, i w sporach o prawo do posiadania zbroi herosa (-» Ajas, syn Telamona, -» Odyseusz). Odyseja podaje, że po zdobyciu Troi przypadła mu w udziale córka Priama, wieszczka Kasandra Urodziła mu dwóch bliźniaków, Teledamosa i Pelopsa.

Na temat powrotu Agamemnona i jego wyruszenia z Troady również powstały opowieści epickie. Już w Odysei wspomina się o sporze między Agamemnonem i Menelaosem, który chciał wyruszyć zaraz po zakończeniu wojny, gdy tymczasem Agamemnon pragnął pozostać aż do chwili, gdy uda się przejednać Atenę darami. Poemat Powroty opowiadał również, że w momencie gdy Agamemnon wsiadał na okręt, ukazał mu się duch Achillesa i starał się go powstrzymać, przepowiadając mu wszystkie przyszłe nieszczęścia. Jednocześnie duch domagał się złożenia w ofierze jednej z córek Priama, Polykseny.

Gdy Agamemnon przybył do ojczyzny, czatował tam na niego szpieg nasłany przez Ajgistosa, kochanka jego żony. Ajgistos zaprasza Agamemnona na ucztę i przy pomocy dwudziestu mężczyzn ukrytych w sali biesiadnej zabija go i jego towarzyszy. Inne wersje tego samego mitu przedstawiają Klytajmestrę jako współuczest-niczkę zabójstwa, a także jako zabójczynię rywalki, Kasandry. Pindar dodaje, że powodowana nienawiścią do rodu swego męża chciała zabić Orestesa, własnego syna. U poetów tragicznych wydarzenia te są różnie opisywane: raz Agamemnon, tak jak u Homera, zostaje zabity przy stole, raz zostaje zamordowany w kąpieli, w chwili gdy zaplątany w koszulę, któi^ mu podała żona i której rękawy zaszyła, nie może się bronić. Hyginus powiada, że podżegaczem do zabójstwa był Ojaks, brat Palamedesa, który usiłował się w ten sposób zemścić za to, że Agamemnon kazał ukamienować jego brata. Ojaks miał opowiedzieć Klytajmestrze, że Agamemnon

AGENOR

11

chce wprowadzić Kasandrę na jej miejsce. I to skłoniło KJytajmestrę do zbrodni. Uderzyła go toporem, gdy składał ofiarę, a jednocześnie zabiła Kasandrę. Wersja ta przypomina bardzo historię Ajgialei i Diomedesa.

Wiadomo, że potem Agamemnona pomścił jego syn, -» Orestes. os

E. IA passim zwłaszcza 1149 n.; 337 a; Apd. Ep. 015; CI 7; Paus. II18, 2; 22,2 n.; Hyg. Fab. ii; II. IX 142 n.; S. El. 157;E.Or.23;//.II299n.;Cic. Div.II30;Ov.Met. XD 11-23; A. Ag. passim;ScfaoLinILI59; Apd.Ep. DI 17 n.; S.El. 566 n.; Hyg. Fab. 98; E. IA 88;Schol. in II. 1108;Tzet. in Lyc. 183; S. fragm. Nauck, p. 128; Ph. passim; IL 1366 a; Od VHI75 a;/t II i n.; XI92,101,122; XIX 56 n.; Od. XI547 n.;422; DI 141 n.; por. Paus. 0 16,6;Od III263 n.;IV524; XI421 n.;Pi.i>. U, lin.;A.Ag. 1417;S.EL 530; Apd. Ep. VI23; Sen. Ag. 875 n.; Serv. in Verg. Aen. XI268 n. etc.; Hyg. Fab. 117. Por. m.in. Nillsson, Homer and Mycenae, London 1933; Leaf, Homer and History, London 1915, oraz wstęp Mazona do wyd. Iliady, Paris 1949; L. Manie, Zeus Agamemnon in Sparta, A. R. W. XXUI, s. 359 n.

AG APENOR (Aycuif|V(Dp) - występuje w Iliadzie w „Katalogu okrętów” jako wódz kontyngentu arkadyjskiego. Jego siedzibą jest Tegea. Jako syn Ankajosa i los jest on wnukiem Likurga (tab. 26). Uczestniczył w wyprawie przeciw Troi, ponieważ był on dawnym zalotnikiem Heleny i był związany przysięgą daną Tyndareosowi (-» Agamemnon).

Po powrocie z oblężenia Troi, po rozbiciu okrętu zniesiony został na Cypr. Tam założył miasto Pafos i zbudował w nim świątynię poświęconą Afrodycie. Kiedy był jeszcze w Tegei, synowie Fegeusa, Agenor i Pronoos, spotkali u niego właśnie obu. synów Alkmeo-na, którzy ich zabili,.aby pomścić śmierć swego ojca. os

II. II609 n.: Hyg. Fab. 97; Apd. Bibl 11110,8; 7,6 n.; Ep. VI15 (p. 259); III 11; Paus. VIII 5, 2; Lyc. 479; Tzet. in Lyc. 902.

AGAUE (Ayaurj) - jest córką króla Teb Kadmosa i jego żony Harmonii. Siostrami jej są Ino, Semełe i Autonoe. Mężem jej jest Echion, a synem - Penteus (-»tab. 3).

Siostra jej, Semele, została zabita piorunem, podczas gdy nierozważnie poprosiła swego kochanka Zeusa, aby się jej ukazał w całej swej potędze. Wtedy Agaue rozsiewała wieści, że Semele miała romans ze śmiertelnikiem iZeus ukarał ją, gdyż rozgłaszała, że nosi w łonie dziecko boga. Później Dionizos, syn Semele, pomścił matkę i ukarał okrutnie Agaue za to oszczerstwo. Gdy Dionizos powrócił do Teb, gdzie wówczas panował -* Penteus, rozkazał wszystkim kobietom, aby udały się na górę Kitajron i wzięły udział w jego święcie. Penteus, który sprzeciwiał się wprowadzeniu tego obrzędu, usiłował szpiegować bakchantki. Zauważony przez matkę, został wzięty za dzikie zwierzę i rozszarpany przez nią w szale na kawałki. Agaue, oprzytomniawszy, przerażona uciekła z Teb do Illirii, do króla tego kraju, Lykotersesa, i poślubiła go. Ale później zabiła go, aby zapewnić posiadanie królestwa swemu ojcu, Kadmoso-wi. os

Hes. Th. 975 n.; Apd. BibL III 4.2; 3; D. S. IV 2,1; Pi. 0.2,38 n.; E. Ba. passim i 1043 n.: Ov. Met. 111 511 n.; Hyg. Fab. 184; 240; 254; Serv. in Veig. Aen. IV 469 etc.

AGDISTIS (AySianę)- mit o Agdistis jest historią wschodnią, pochodzącą z Pessinuntu, kraju Wielkiej Matki Bogów (Kybele), historią przekazaną nam przez Pauzaniasza. Mit ten -zaczyna się od snu Zeusa. W czasie tego snu rozlał on na ziemięczęść swego nasienią, które spłodziło istotę dwupłciową, imieniem Agdistis.

Inni bogowie zawładnęli nim, pozbawili go męskości i z odciętego członka powstało drzewo migdałowe. Córka boga-rzeki Sangariosa zerwała migdał z tego drzewa i złożyła w swoim łonie. Zaszła stąd w ciążę i wydała na świat chłopca zwanego Attis, którego porzuciła. Dzieckiem zaopiekował się i wykarmił je kozioł. Podrosło i było tak niezwykłej urody, że Agdistis (która była wówczas już tylko kobietą) pokochała go. Chcąc uchronić go przed Agdistis, rodzice Attisa wysłali go do Pessinuntu, aby poślubił córkę króla. Śpiewano już hymn weselny, gdy pojawiła się Agdistis. Attis widząc ją oszalał i pozbawił się męskości. Król Pessinuntu, który oddawał mu rękę córki, uczynił to samo. Agdistis, w swej rozpaczy, uzyskała to, że ciało Attisa, który zmarł na skutek zadanych sobie ran, nie uległo rozkładowi.

Znana też jest inna wersja tej opowieści: na granicy Frygii była bezludna rafa, zwana Agdos. Tam czczono Kybele pod postacią skały. Zeus, zakochany w bogini, usiłował na próżno połączyć się z nią. Ale ponieważ nie mógł tego dokonać, złożył swe nasienie na sąsiedniej skale. To spłodziło Agdistis, obojnaka, którego Dionizos upił i pozbawił męskości. Z jego krwi wyrosło drzewo granatu, którego owoc córka boga Sangariosa, Nana, położyła w swoim łonie, wskutek czego zaszła w ciążę. Takie było pochodzenie Attisa. Sangarios kazał Nanie porzucić dziecko. Zostało ono zabrane przez przechodniów i wychowywane na miodzie i „mleku kozła” (sic). Od tego został nazwany Attis, co oznacza w jęz. fiygijskim kozioł (attagus) albo inaczej jeszcze ,.Piękny”. Ponieważ Agdistis i Kybele rywalizowały ze sobą o względy młodzieńca, który wyrósł bardzo piękny, i ponieważ król Pessinuntu, Midas, przeznaczył mu rękę swej córki, Attis i jego towarzysze zostali, za sprawą Agdistis, opętani szaleństwem tak dalece, że Attis pozbawił się męskości pod sosną i umarł. Kybele pochowała jego ciało, ale z krwi spływającej z jego rany wrosły fiołki, które otoczyły kręgiem sosnę. Córka Midasa zabiła się z rozpaczy i z jej krwi również wyrosły fiołki. Kybele pochowała ją także, a na jej grobie wyrósł migdałowiec. Zeus, wzruszony błaganiami Agdistis, pozwolił, aby zwłoki Attisa nie uległy rozkładowi, jego włosy nadal rosły, a jego mały palec poruszał się. Agdistis przeniosła wówczas ciało do Pessinuntu, tam go pochowała i ustanowiła bractwo kapłanów i święto na jego cześć, os

Paus. VD 17,9 n.; por. 14, 5; Am. V 5; 12 n.; — Attis i Kybele.

AGENOR CAyÓvtop)-jest potomkiem samego Zeusa poprzez Io i jej syna Epafosa. Epafos miał bowiem jedną córkę, Libię (ona to dała swoje imię krainie Afryki, tak samo nazwanej), która miała z Posejdonem bliźniaków, Agenora i Belosa (tab. 3). Belos panował w Egipcie, Agenor osiedlił się w Syrii. Rządził on Tyrem lub Sydonem. Poślubił Telefassę i miał z nią kilkoro dzieci: córkę Europę i trzech synów: Kadmosa, Fojniksa i Kiliksa. Gdy jego córka Europa została porwana przez Zeusa, który przybrał postać byka, Agenor wysłał synów na jej poszukiwanie, nakazując im nie wracać wcześniej, aż jej nie odnajdą. Młodzieńcy wyruszyli i, w miarę jak ich poszukiwania wydawały się im daremne, zakładali miasta, gdzie się osiedlali: w Cylicji, w Tebach i na Tasos, w Tracji. Fojniks osiedlił się w Fenicji.

Istnieją różne wersje dotyczące imion synów Agenora. Eurypides wymienia Kiliksa, Fojniksa i Tasosa. Pauza ni asz wymienia Tasosa, a Herodot mówi o kolo-