IMG 48

I) czy dane dokumenty są godne zaufaniaz naukowego punktu wid>*.

nia. tzn. czy czynią zadość wymogom metodologicznym;

2) czy uzyskane dokumenty sąjeszcze aktualne, tzn. czy nie ukazały się jakieś nowe, dokładniejsze i pełniejsze na ten sam temat;

.1) czy posiadane dokumenty są kompletne, czy też stanowią jedynie fag. menh. jakie pomijają różne elementy , np. załączniki, bazę źródłową itp. dane b.Opracowania statystyczne —czyli różnego rodzaju periodycz. ne zestawienia danych statystycznych, np. roczniki, okresowe sprawozdania, zestawienia itp.

Przed wykorzystaniem materiałów statystycznych istnieje konieczność rozpatrzenia następujących problemów:

—    jakie wnioski są dopuszczalne na podstawie tych dokumentów, tzn. czy biorąc np. pod uwagę ich zasięg można formułować wnioski ogólne czy raczej szczegółowe, odnosząc się tylko do pewnego regionu;

—    w jakim stopniu wnioski te będą godne zaufania ze względu na wiarygodność ich opracowań;

—    w czym tkwią przyczyny ewentualnych deformacji rzeczywistości społecznej, jakiej one dotyczą.

A.L. Bowley podaje dziewięć następujących zasad, jakie należy uwzględniać przy ocenie danych statystycznych:

1.    Istnieje konieczność zdefiniowania jednostek, które tworzą badany zbiór, np. przy badaniu robotników trzeba określić dokładnie, kogo określamy terminem „robotnika

2.    Należy sprawdzić czy występuje homogeniczność danych, czyli ich jednorodność i czy jest on3 wystarczająca dla naszych potrzeb.

3.    Trzeba ustalić czy dane, spełniające poprzednio wymienione postulały (1) i (2), zawierają rzeczywiście właściwości, jakie nas interesują.

4.    Przed wykorzystaniem materiałów statystycznych należy też ustalić, jakie dane są nam rzeczywiście potrzebne. Dopiero po ustaleniu tego faktu można odpowiedzieć na pytanie, czy zebrane dokumenty statystyczne są wystarczające.

V Jeżeli mamy do czynienia zdanymi wyrażonymi w liczbach względnych (procentowych) należy przekonać się nie tylko o tym, czy licznik i mianownik są jednakowe, ale także o tym, czy istnieje związek pomiędzy licznikiem i mianownikiem.

6. Przy porównywaniu dwóch wielkości statystycznych trzeba ustalić, czy są one po prostu porównywalne.

7 Istnieje potrzeba sprawdzenia zasadności metodologicznych podstaw, na jakich opierano się przy sporządzaniu danych dokumentów, czyli stwierdzenie tego, czy zawarte w nich dane są wiarygodne.

Należy stwierdzić, czy podane liczby zostały zebrane w dostatecznie długim czasookresie, czy są leż przypadkowe.

9. Wskazane jest również ustalenie na ile zebrane dane pozwalają rzeczywiście na wysnucie wniosków, o jakie nam chodzi i czy nie potrzeba uzupełnienia ich innymi danymi⁵. Myślę, Ze powyZsze zasady są przydatne przy wstępnej weryfikacji opracowań statystycznych.

c. Przeróżne dokumenty kompi\acyjne. Kompilacjami nazywamy takie dzieła, które składają się z wielu fragmentów, pochodzących od różnych autorów. Nie są to więc twory ani oryginalne, ani odkrywcze, lecz najczęściej po prostu zbiory danych metodycznie uporządkowane, np.ksiąZka adresowa, katalog biblioteczny, książka telefoniczna, kolejowy rozkład jazdy, kartoteka księgowości itp.

Wymienione dokumenty wymagają krytycznej oceny ich zasadności naukowej oraz tego, na ile mogą być przydatne w badaniach nad interesującym nas problemem.

8.2.2. Dokumenty okolicznościowe

Dokumenty okolicznościowe, czyli przygodne, są to takie dokumenty, które ze względu na swoją treść jak i formę mają charakter subiektywny, nadany im przez autora danego dokumentu.

Do tego typu dokumentów zaliczamy:

a. Dokumenty osobiste, czyli wszystkie takie dokumenty, które wyrażają osobiste cechy ich autora w sposób na tyle wyraźny, żc czytelnik może poznać jego stosunek do zdarzeń, których dany dokument dotyczy. Zaliczamy tu przede wszystkim: listy, autobiografie, pamiętniki, dzienniki, wywiady, wyznania itp.

Najpełniejszymi spośród wymienionych dokumentów, a lym samym i najbardziej przydatnymi do badań socjologicznych są autobiografie*, ponieważ ukazują one autora w ciągłości do jego rozwoju osobniczego, na tle istniejących warunków społeczno-gospodarczych i wydarzeń historycznych. Wykorzystywanie dokumentów osobistych w badaniach socjologicznych wymaga jednak dużej ostrożności i uświadomienia sobie tego fakiu, żc wszelkie dane zawarte w tych dokumentach dotyczą z reguły jednostkowych doświadczeń lub przeżyć i dlatego mogą być jedynie podstawą dla sformułowania hipotez, ale nic są wystarczające dla uogólnień. C zyjeś przygody wojenne opisane np w pamiętniku, wystarczają do tego, aby wysunąć hipotezę, łc byc może wicie innych ludzi — powiedzmy — z tej samej miejscowości, czy tego amego wieku, płci ild. doświadczyło podobnych przygód. Oczywiście prawdziwo**'

I*'