35323

2)    czy uzyskane dokumenty są jeszcze aktualne, tzn. czy nie ukazały się jakieś nowe, dokładniejsze i pełniejsze na ten sam temat;

3)    czy posiadane dokumenty są kompletne, czy też stanowią jedynie fragmenty, jakie pomijają różne elementy, np. załączniki, bazę źródłową itp. dane.

b.    Opracowania statystyczne — czyli różnego rodzaju

periodyczne zestawienia danych statystycznych, np. roczniki, okresowe sprawozdania, zestawienia itp.

Przed wykorzystaniem materiałów statystycznych istnieje konieczność rozpatrzenia następujących problemów:

—    jakie wnioski są dopuszczalne na podstawie tych dokumentów, tzn. czy biorąc np. pod uwagę ich zasięg można formułować wnioski ogólne czy raczej szczegółowe, odnosząc się tylko do pewnego regionu;

—    w jakim stopniu wnioski te będą godne zaufania ze względu na wiarygodność ich opracowań;

—    w czym tkwią przyczyny ewentualnych deformacji rzeczywistości społecznej, jakiej one dotyczą.

A.L. Bowley podaje dziewięć następujących zasad, jakie należy uwzględniać przy ocenie danych statystycznych:

1.    Istnieje konieczność zdefiniowania jednostek, które tworzą badany zbiór, np. przy badaniu robotników trzeba określić dokładnie, kogo określamy terminem „robotnik".

2.    Należy sprawdzić czy występuje homogeniczność danych, czyli ich jednorodność i czy jest ona wystarczająca dla naszych potrzeb.

3.    Trzeba ustalić czy dane, spełniające poprzednio wymienione postulaty (1) i (2), zawierają rzeczywiście właściwości, jakie nas interesują.

4.    Przed wykorzystaniem materiałów statystycznych należy też ustalić, jakie dane są nam rzeczywiście potrzebne. Dopiero po ustaleniu tego faktu można odpowiedzieć na pytanie, czy zebrane dokumenty statystyczne są wystarczające.

5.    Jeżeli mamy do czynienia z danymi wyrażonymi w liczbach względnych (procentowych) należy przekonać się nie tylko o tym, czy licznik i mianownik są jednakowe, ale także o tym, czy istnieje związek pomiędzy licznikiem i mianownikiem.

6.    Przy porównywaniu dwóch wielkości statystycznych trzeba ustalić, czy są one po prostu porównywalne.

7.    Istnieje potrzeba sprawdzenia zasadności metodologicznych podstaw, na jakich opierano się przy sporządzaniu danych dokumentów, czyli stwierdzenie tego, czy zawarte w nich dane są wiarygodne.

8.    Należy stwierdzić, czy podane liczby zostały zebrane w dostatecznie długim czasookresie, czy są też przypadkowe.

9.    Wskazane jest również ustalenie na ile zebrane dane pozwalają rzeczywiście na wysnucie wniosków, o jakie nam chodzi i czy nie potrzeba uzupełnienia ich innymi danymi5. Myślę, że powyższe

zasady są przydatne przy wstępnej weryfikacji opracowań statystycznych.

c.    Przeróżne dokumenty kompilacyjne. Kompilacjami nazywamy takie dzieła, które składają się z wielu

fragmentów, pochodzących od różnych autorów. Nie są to więc twory ani oryginalne, ani odkrywcze, lecz najczęściej po prostu zbiory danych metodycznie uporządkowane, np. książka adresowa, katalog biblioteczny, książka telefoniczna, kolejowy rozkład jazdy, kartoteka księgowości itp.

Wymienione dokumenty wymagają krytycznej oceny ich zasadności naukowej oraz tego, na ile mogą być przydatne w badaniach nad interesującym nas problemem.

Dokumenty okolicznościowe

Dokumenty okolicznościowe, czyli przygodne, są to takie dokumenty, które ze względu na swoją treść jak i formę mają charakter subiektywny, nadany im przez autora danego dokumentu.

Do tego typu dokumentów zaliczamy:

a. Dokumenty osobiste, czyli wszystkie takie dokumenty, które wyrażają osobiste cechy ich autora w sposób na tyle wyraźny, że czytelnik może poznać jego stosunek do zdarzeń, których dany dokument