IMG 56

ClfM -\ wuhiHt Ul

g

m

i

I0%S,

’ p98 S

sposobu* i tym mniej rozbierali, im mniej potrzebę roz. hierania ciuli*

Pewni już opędzenia koniecznych swych potrzeb, robili¹ sobie coraz mniej konieczne; a tak doszli stopniami do utworzenia potrzeb* samej tylko ciekawości lub opinii dogadzających; na koniec wymyślili sobie potrzeby całkiem bezużyteczne i jedne nad drugie bardziej płoche*

Codziennie wtedy mniej czuli potrzebę czynienia rozbioru; a wkrótce czuli tylko chęć gadania i gadali, nim jeszcze mieli wyobrażenie tego, o czym gadać chcieli. Nie był to już czas, w którym wszystkie sądy szły naturalnie pod próbę doświadczenia. Nie mieli już takiego interesu zapewniać się, czy te rzeczy, o których sądzili, takimi są istotnie, jak o nich rozumieli. Woleli wierzyć ber wstrząsania; a sąd³ w nałóg zamieniony stawał się mniemaniem, o którym już nie wątpili. Błędy takowe częste być musiały, bo rzeczy, o których sądzono, zgoła postrzeganymi nie były. a często postrzeganymi być nie mogły.

Pierwszy wówczas sąd fałszywy do drugiego równie fałs:v\vrgi> prowadził, a wkrótce na tworzono ich bez liczby. Podcbność z błędu w błąd wtrącała, bo wniosek & błędu do błędu naturalnie prowadzić musiał⁴.

To się nawet samym filozofom przytrafiło⁵. Jeszcze

¹ W II i HI wvd. ,* „twonryti*.

¹ \\ II i III wyd.; ..do utx^ctui potrzeb**.

*    Tak w II i III wyd. W wyd. I: >.i sąd**.

⁴ IK^WŁnkj: Analogu prowadziła od błędów do błędów, gdyż lodoc bvti s r >< k\*reuni (L'mi!*ęv cnmłmrit <Tmtws m <rran, pan* Ml

*    W II i III x*vd * ąynmfido**

bowiem nie bardzo dawno sposobu rozbiorowego oni ¹i<; nauczyli, i mówić można, że tylko w matematyce, fizyce i chemii użyć go umieją¹. Przynajmniej nie znam takich, którzy by go do wszelkiego gatunku wyobrażeń przystosować umieli. Żaden też z nich nie dostrzegł, że języki są sposobami rozbiorowymi.

Tak tedy¹ języki stawały się sposobami bardzo niedokładnymi. Tymczasem handel zbliżał do siebie narody, przezeń czyniły one zamianę nie tylko płodów ziemi i przemysłu, ałe też mniemań i przesądów swoich. Mieszały się więc języki³, a podobność nie mogła już kierować umysłem w przyjęciu wyrazów⁴. Sztuka zatem rozumowania zdawała się być nie znaną; i można by było powiedzieć¹, że już nie podobna jej się nauczyć.

Z tym wszystkim, jeżeli w początkach ludzie na drodze odkryciów¹ od natury byli postawieni, zdarzenie jakieś mogło ich znowu na niej postawić; ale się na niej znajdowali nie poznając tego⁷, że się na niej znajdują, bo się

1

   Dzieło to pisane jest przed dwudziestu kilką laty¹. Rozsądny czytelnik, znający dobrze dzisiejszy stan oświecenia, uczuje z rozkoszą, że i do wielu innych nauk sposób rozbiorowy już przystuaowany został. (Nota tłumacza).