IMGB65 (3)

*

C twórczości pisarskiej a 190t roku. o pr ozie Dostojewski ego * iggT roku oraz o powieści "Gradiva" Jtnsena z 1007 roku apel -nit miały - globalnie rzecz ujmując - cel heurystyczny 1 mg_ jnapl) fi t ujący sformułowane tezy. Nie dają one takie - Jako całość - lepulau do ich pogłębiania 1 kontynuowania, chociaż w szczegółowych rozwiązaniach przynoszą interesujące myśli. Freud był Zwiadom różnicy w dwojakim traktowaniu sztuki:    jako

materiału dla opracowania biografii twórcy oraz traktowania jej jako przedmiotu estetycznego. Rozpatrując aktywność Freuda na tym polu w świetle klasycznego trójkąta estetycznego Cartysta - dzieło - odbiorca}. trzeba zauważyć. że najwięcej miejsca poświęcał artyście, mniej dziełu pojmowanemu autonomicznie, najmniej odbiorcy. S

Artystk był. według niego, utalentowanym zdrowym nerwicow-cem. który

-jest popychany przez silne pragnienia, chciałby zdobywać zaszczyty, władze, bogactwo, sławę i miłość; ale brak mu środków, by osiągnąć te zaspokojenia. Dlatego odwraca sie, podobnie jak inny człowiek nie zaspokojony, od rzeczywistości i przenosi całe swe zainteresowanie, także całą libido, na twory życzeniowe swojej fantazji, od których mogłaby prowadzić droga do nerwicy".¹

Dzieło sztuki porównywane do marzenia sennego, nie zatrzymuje zbytnio uwagi analityka na swych autonomicznych Jakoś-eiach; jest jedynie manifestacją treści ukrytych. Natomiast odbiór polegałby, najogólniej mówiąc, na odtworzeniu zespołu mechanizmów i napięć. będących udziałem artysty, przy czym "odbiorcy niezbędna Jest iluzja estetyczna, która zezwala na czy umożliwia pojawienie się pewnego rodzaju odczuć, oraz ich ponowne opracowanie przez &go odbiorcy, dzięki identyfikacji z artystą"?*

Zdaje się ponadto, że większość badaczy podziela przekonanie Ernsta Krisa - zawarte w jego książce "Psychoanalytic £xplorations in Art" - i± zjawisko odbioru jest w gruncie rzeczy mniej głębokim niż tworzenie. Jeśli artystę-pisarza można porównać do śnietc ego na jawie, a jego dzieła do snów na jawie - czym byłby proces odbioru w świetle tej metafory? Freud nie dał odpowiedzi na to pytanie:    istniejące sugestie zdają się

/

potwierdzać Jego brak zdecydowania w tym względzie. Rozwijają te metaforę powiemy* źe odbiorca to kto# bliski dnieje emu orty dc ie c wszak stara sie odtworzyć ten procesJ bądi kto#* kto stara sie eliminować nieświadomość właściwą snom i zblilyć Sie do pozycji psychoanalityka opracowującego materiał senny. Taka dwuznaczność wobec statusu odbiorcy Jako podmiotu nie#wiadomego lub Świadomego daje sie zauwaZyć zarówno w tekstach Freuda* Jak i Jego kontynuatorów.

W studium “Pisarz a fantazjowanie**, pochodzącym z 1008 roku* przedstawiając oniryczną koncepcje dzieła literackiego* Freud rozwinął powyższą metaforę* dostrzegając Jednocześnie źródła tej aktywności w dziecięcym #wiecie fantazji. Owo żako-rżenienie na obszarze gry i zabawy — odgraniczonym wyraźnie od Świata rzeczywistości — stymuluje odbiór:

"Z rzeczywistości poetyckiego Świata wynikają Jednak bardzo poważne skutki dla techniki twórczej, gdyż niejedno z tego* co Jako realne nie może dać nam zadowolenia* może go do— starczyć w grze fantazji* a wiele przykrych w gruncie rzeczy podniet może stać sią źródłem przyjemności dla słucha—

. . ..28

cza czy widza .

A oto Jeszcze Jeden fragment z rozprawy "Pisarz a fantazjo-wonie"* który dostarcza dalszych argumentów dla tezy o oni rycz nym charakterze percepcji sztuki:

"Pamiętają państwo - mówiliśmy o tym - że Śniący na Jawie starannie ukrywa swoje fantazje przed innymi* ponieważ wyczuwa powody* by się ich wstydzić. Dodam Jeszcze* że gdyby nawet podzielił się z nami tymi tworami fantazji* nie mógłby nam tym ujawnieniem sprawić żadnej przyjemności. Fantazje takie* gdybySmy Je poznali* bądź wzbudziłyby w nas odrazę* bądź — co najwyżej pozostawalibyśmy wobec nich obojętni. Jeżeli Jednak pisarz przedstawia nam swe utwory lub opowiada nam o czymś, co skłonni JesteSmy uznać za Jego marzenia na Jawie* wówczas doznajemy przyjemności wysokiego gatunku wypływającej prawdopodobnie z wielu różnych źródeł"?*

Jako widzowie odczuwamy przyjemnoSć CwłaSciwie:    "przede***

przyjemności "D i rodzaj rozkoszy wypływający z wyzwoleń.« '* pięć naszej psychiki. Proces ten nie jest w pełni Swl >«ey. bowiem w sporej częSci zanurzony jest w strukturze semneJ-