IMG 39 (3)

czone i ukształtowane sa nnnr/ez uprzednio społecznie uformowane, zinsty-^ tucjonalizo\\aa6 OTftlłY    jez:vka i symboli, rod/ąjr nastawień oraz

sposoby działania”¹. „Kościclność” zakłada niewątpliwie dwie rzeczy: z jednej strony wykształcenie instytucji wyspecjalizowanej na religię, a z drugiej strony — „Święty Kosmos”.

2. Sekularyzacja i społeczne formy religii

Święty Kosmos stanowi „socjohistoryczne a priori”, gdyż dystrybucja i zapośredniczenie wiedzy religijnej mogą w każdej formacji społecznej przybierać rozmaite formy. Stosunek jednostki do społeczeństwa — pytanie wyjściowe Niewidzialnej religii — odbity zostanie w formie idealnotypicznych konstelacji stosunku indywidualnej religijności do społecznie zobiektywizowanej wizji świata. Formuła ta opiera się na koncepcji „społecznej konstrukcji” (rzeczywistości — odniesienie do tytułu książki Bergera/Luckmanna — przyp: tłum.) i podejmuje schemat, nakreślony wcześniej przez Tenbrucka².

i Te kulturowe konstelacje powiązane są z cechami socjostrukturalnymi, takimi jak stopień zróżnicowania funkcjonalnego, sposób produkcji i in.³ Społeczeństwa .archaiczne” charakteryzuje zasadniczo równomierna dystrybucja wiedzy społecznej. Abstrahując od pierwszych zalążków instytucjonalizacji (tutaj szamanizm oferuje nam wzorcowy przykład), wizja świata

B'

dostępna jest wszystkim członkom społeczności w zasadniczo jednakowej mierze. Przejście od pierwszej do drugiej formy następuje wtedy, gdy w ramach wizji świata wyartykułowany zostanie Ścięty Kosjrtos, to znaczy^ gdy wyodrębniony zostanie obszar tego, co religijne. Zakłada to przynajmniej rudymentarny podział pracy, nadwyżkę ekonomiczną i zaawansowaną technologię produkcji, co dopiero czyni możliwym podział i zróżnicowanie ról. Uwolnienie pierwszych „ekspertów” od ciężarów produkcji stwarza możliwość rozwinięcia koncepcji teoretycznych i tak oto otwiera drogę dla nierównomiernej dystrybucji wiedzy. Pierwszą kulminację proces ten osiągnął we „wczesnych wysoko rozwiniętych kulturach”, w których religią zajmują się (najczęściej w powiązaniu z funkcjami ekonomicznymi i politycznymi) wyspecjalizowane instytucje. Dopiero na tej podstawie z wizji świata (które zawierają wprawdzie symbole i wewnętrzną hierarchię znaczeń, lecz nie stanowią jeszcze specyficznej formy religii) wyrastają specyficznie religijne reprezentacje, które oddzielają się od innych form wiedzy i wykształcają odrębny Święty Kosmos. Święty Kosmos jest religii. która pojawia .się wiedy^gdy wewj się specyficznie religijna reprezentacja__.

4'Trzecią konstelację przedstawia sobą Specyficzna linia rozwojowa Zachodu . Nośnikiem religii jest tu wysoko wyspecjalizowana instytucja, której przedstawiciele sa w posiadaniu specjalistycznej wiedzy o Świętym Kosmo-sie, która nie-ekspertom dostępnajest tylko we fragmentach i wersjach spopularyzowanych. (Wbrew niektórym krytykom, ani przesądy, ani „religijność ludowa” nie stanowią problemu teoretycznego dla takiego ujęcia.) Pomimo wysokiej specjalizacji i rozwinięcia się w formę oddzielnego obszaru insty-tucjonalnego,/religia legitymizuje cały porządek społeczny Piętrzące się od Średniowiecza konflikty pomiędzy Kościołem a cesarzem, Kościołem a nauką, ekonomią a polityką są wyrazem postępów procesu wyodrębniania się tych różnych obszarów instytucjonalnych, które osiągają coraz większ: autonomię. Luckmann opiera się tu mocno na teorii rozwiniętej przez Gehlena, podług której podstawowe instytucje stawać się mają w coraz większym stopniu racjonalne i wyspecjalizowane⁴. Proces ten jest ostatecznie punktem

21

1

   J. Hach (1980) op. cit., 38. Luckmann wprowadził pojęcie church-centered rdigiosiftjut do swojej pracy doktorskiej: gdy religijność obejmuje całość religijnego sensu, to wtedy kościelność stanowi specyficznie instytucjonalną krystalizację religii w społeczeństwie zachodnim, zinstytucjonalizowany system religijnej aktywności, religijnego języka i religijnych symboli. Church-centered religiosity jest społeczno-psychologicznym korelatem tego kompleksu u jednostki.

2

   Por. F. Tenbruck, Geschichte und Gesellschaft, Berlin 1986. Model ten wykazuje ogólne podobieństwo do projektu Bellaha, choć Luckmann próbuje unikać wszelkich motywów ewolucjonistycznych. Por. R. N. Bellah, Religious Evolution, w: American SociologicaJ Review 29 (1964).

3

   K. Koracevic (1988) zauważa, że wyróżnione zostały raz trzy, a innym razem cztery typy.

4

A. Gehlen. Uhmiensch und Spal kultur, Frankfurt 1977.