IMGV75 65

ułyćdo ibudowanla „kej,, byłyby ™_{c ma},_{0 atrakcvi}-_ne Tym-CM*im « planie Gombmwiczowsku-j narracji j.dno-tk. te roz-rn»t.iją się w zdarzenia o niezwykłym atopniu dramntyczności. dynamiki fabularnej i niezwykłości. Przykładem mole być odmienność semantycznej funkcji czasowników w tych dwóch planach utworu. Narrator Ferdydurke w pewnym momencie opisuje wygląd pokoju Mlodziakówny i opowiada o swoich pllinach. domysłach i spostrzeżeniach. Z narracji tej wyłaniają się fragmenty fabularne, a więc jakby hipoteza zdarzeń, które zaistniały w tym pokoju lub powtarzały się co pewien czas, np. .pensjonarka przeglądała się w lustrze' łub „na oknie llcżałl tenisowy pantofel a w nim kwiat, goździk przypadkowo porzucony" (F. 163). Narrator zatem suponuje — i to jest tu plan fabularny — że Mlodziakównn nieco wcześniej rzuciła kwiat do pantofla. Otóż w tym planie .rzucanie' kwiatu ma charakter semantycznie „slaby”: jest to zdarzenie błahe, bez znaczenia co więcej - .przypadkowe". Jednakże w kolejnych zdaniach — tym razem wyłącznie w planie opowiadania narratora - czasownik ten („rzucać') nabiera wraz z innymi derywatami niezwykłej „mocy" znaczeniowej. Wielokrotnie powtarzany wywołuje hiperbolizację sensu, a przez to „przypadkowe" i dramaturgicznie błahe znaczenie urasta — w plunie narracji — do rangi niesamowitości, nadzwyczajności efc. Szczególnie ważna rolo przypada tu pełnym „przerażenia" stwierdzeniom narratora, którym w planie fabuły nic „strasznego" — w ramach konwencji prozy' — nie odpowiada. „I wówczas spostrzegłem rzecz straszną — oto nu twarzy jogo pojawiło się coś nowego — jakieś roztęsknienie, jakaś specjalna uroda chłopca szkolnego uciekającego do parobków" (F, 58).

Podobną transformację zaobserwować można w tych fragmentach Ferdydurke, gdzie elementy statyczne należące do płaszczyzny opisu przedstawione są jako potencjał zdarzeń lub jako sekwencje zdarzeń o charakterze czysto pojęciowym, np.: „2 listami w ręku myślałem |jak zaradzić nieuniknionemu, a straszliwemu wezbraniu wdzięków, kras. uroków, tęsknot..." (F. 172).

Wyraźnym wskazaniem na semantyczną dysproporcję między „zdarzeniami w płanie fabuły" a zdarzeniami w planie narracji" jest poniższy fragment, w którym komentarz narratora zdominowujc fabularne działania bohatera (zdanie pod-

kreślone i..»takie w którym ujawnia się niesamoiśtnońi': i nie* istotność zdarzenia wobec tego, co .dzieje się¹* w mowie narratora:

A dalej — i tu dopiero unyulo się utoe pandemonium pnupoirlu — dniej była cala kup* poufnych luakowod sęditów. adwokatów i prokuratorów, «piekarzy, handlowców, obywateli miejskich i ziemskich, doktorów itp — od tych wipnniatych i świetnych, którzy ni zawizr uk imponowali! Zdumiałemsię. podcza* gdy mucha nadal cierpiała btitlolDit Zatem i oni takie, wbrew pozorom utrzymywali »t»

•unlu i pensjonarką? <F. 1681¹.

Innym planem analizowanego tu zjawiska jest zawieszanie opowiadania o zdarzeniach i cytowunia wypowiedzi postaci po to, aby zrobić miejsce dla narracyjnego komentarza do zdarzeń i wypowiedzi Postaci jakby zastygają na moment, a w tym czasie narrator eksponuje mowę własną nasyconą domysłami, sugestiami i interpretacjami.

Gwizdnął i odparł brutalnie. — Nie wiesz* Puszczą)' — Był podam ny i pic ■ drial mu z lekka, al# kryl się z podnieceniem Prze* cały cza* drżałem, oby me wygadał się o liście Obyczaj nowoczesny me pozwalał im, na szczęście, duto mówić ani dziwić się -obie. musieli udawać, ze wszystko rozumie się samo przez *ię Medbalość, brutalność, zwięzłość i lekceważenie—oto. czym dobywali poezję, którą dawniejsi kochankowie dobywali za pomocą jęków wzdychow i mandolin. Wiedział, te jedynie z lekceważeniem rnój'1 posiąść dziewczynę, a bez lekceważenie — ani mowy. Ale podpuszczając nieco zmysłowego, nowoczesnego sentymentalizmu dodał tęsknie pozytywnie, głucho z twarzą w dzikim wuur pnącym »ię po ścianie — Przecie lama chcesz' —1...| iF. 1851

W takich wypadkach prócz komentarzy do zdarzeń w narracji występują także dygresje nie wiążące się bezpośrednio z planem fabularnym. Właśnie owo swobodne przenikanie opowiadania o zdarzeniach w duże lub małe dygresje (komentarze, wspomnienia, rozważania, pouczenia, gnomy etc.) jest jaskrawym przypadkiem semantycznej dominacji mowy narratora nad znaczeniami, jakie samoistnie mogą się wyłaniać z fabuły. Najbardziej charakterystycznym

1

Por -Przenikaj ice i przebywające tajniki zycu osobistego siedemnastolatki. demoniczna zawartość szuflady j-msjonarskiej Poezji. Czym skazić? Jakzcpaucsobie? Mucha cierpiała brz ruchu, bez głosu Brodacz gałązkę trzyma! Z listami w ręku myślałem |„.|^,(P. 172).