IMG�68 (2)

n drtigi, to pozyskiwanie dóbr i Informacji igoods-and-information armn

Pmrwsw rodzaj gratyfikacji wyraża społw/no-afiliatywną orientacje w w.r^

.    ,    - ^Ror57^stflniii

/ internatu, natomiast drugi orientację pragmatyczno-utylitarną, W badaniach ob

/nło się, że korzystanie z internetu w mlii regulacji społeczno-afektywnęj wiązn_Si

z pogorszeniem dohrostnnu psychicznego użytkowników, głównie poprzez obniżeń

ich społecznej integracji Przeciwnie, pragmatyczno-utylitarne korzystanie z internet

poprawia dnhrostnn psychiczny, przede wszystkim dzięki podwyższaniu społecznej

integracji użytkowników. Z kolei Song, Larose, Eastin i Lin (2004) wyróżnili siedem

rodzajów ((ratyfikacji uzyskiwanych z aktywności internetowej:

1) przynależność do wirtualnej społeczności (virtual cotnmunity),

?,) uzyskiwanie użytecznych informacji (informatlon seeking),

3)    doświadczenia estetyczne (aesthetic experience),

4)    oszczędzanie i zarabianie pieniędzy (monetary compensation),

5)    rozrywka (diversiori),

6)    poprawa osobistego statusu [persona] status),

7)    podtrzymywanie relacji interpersonalnych (relationship maintenance).

Wymienione rodzaje gratyfikacji dają się ująć w dwa ogólne ich typy, pierwszy związany z treścią aktywności internetowej (content gratification), czyli możliwością uzyskania użytecznych informacji, poszerzenia wiedzy, i drugi, związany z samym procesem tej aktywności (process gratification), czyli możliwością bycia zaangażowanym w proces komunikowania się. Stwierdzono, że najsilniej tendencję do uzależniania się od internetu wyjaśniały gratyfikacje związane z samym procesem tej aktywności, które przede wszystkim dostarczały wzmocnienia poczucia przynależności do wirtualnej społeczności i możliwości podtrzymania ważnych związków interpersonalnych oraz rozrywki. Poszukując wyjaśnienia mechanizmu problematycznego używania internet, autorzy omawianych badań wskazują na kompensacyjne funkcje interaktywnej komunikacji i tworzenia wirtualnych związków interpersonalnych wobec własnych braków i trudności osobowościowych.

Założenia badań własnych

Podstawę teoretyczną badań własnych stanowi behawioralno-poznawczy paradygmat wyjaśniania zachowań nałogowych (uzależnień) (Abrams i Niaura, 1987; Mar-latt i in., 1988; Cooper, Russell i George, 1988; Poprawa, 1998; Miasto, Carey i Btadizza, 2003) oraz wyniki dotychczasowych badań nad uwarunkowaniami PUI, w szczególności badania Songa i współpracowników (2004). Zgodnie z nimi, zachowania nałogowe są efektem procesów uczenia się, zarówno opierającego się na doświadczeniach własnych, jak i zastępczych (modelowanie społeczne). Proces formowania się silnych nawyków prowadzących do nałogu bazuje na podmiotowych

Oczekiwania efektów korzystania z internet u

sfrustrowanych potrzebach oraz deficytach i defektach. Szczególną rolę przypisuje się deficytom zasobów (umiejętności) radzenia sobie i regulacji emocji. Problematyczne, nałogowe wikłanie się w określone czynności wynika z konieczności kompensacji niezaspokojonych potrzeb i osobowościowych deficytów oraz redukcji negatywnych emocji. Szczególną rolę w procesie uczenia się zachowań nałogowych oraz kompensowania frustracji i deficytów odgrywają podmiotowe oczekiwania co do efektów danej aktywności. Oczekiwania te motywują ludzi do podejmowania uzależniających czynności, określają indywidualne wzorce zachowań nałogowych i doświadczane efekty tych czynności. Ogólne założenie mówi, że im bardziej pozytywne są oczekiwane efekty danej czynności, tym większe prawdopodobieństwo jej inicjowania, podtrzymywania i uzyskania pożądanych efektów. Oczekiwania są nie tylko skutkiem aktywności spełniającej określone nagradzające funkcje, ale istnieją zanim podejmie się daną czynność i określają z góry jej gratyfikacyjną wartość. Z punktu widzenia ryzyka i podtrzymywania uzależnienia, najbardziej niebezpieczne są te oczekiwania wobec efektów danej czynności, które zaspokajają sfrustrowane potrzeby jednostki, kompensują jej deficyty zasobów radzenia sobie i osiągania dobrostanu (szczęścia). W uformowanym już nałogu oczekiwania określonych nagradzających dla podmiotu efektów nałogowej aktywności są motywatorem tej aktywności, oraz predyktorem nawrotów w okresie abstynencji (opr. cyt.).

W związku z powyższym, zrozumienie mechanizmów nałogowego wikłania się ludzi w używanie internetu wymaga rozpoznania ich oczekiwań wobec efektów tej aktywności. W oczekiwaniach tych zawiera się wartość gratyfikacyjna aktywności internetowej. Jeśli oczekiwane efekty korzystania z internetu dotyczą kompensacji własnych deficytów czy defektów, zastępczego zaspokojenia sfrustrowanych potrzeb i radzenia sobie ze stresem własnego życia, wówczas możemy przewidywać problematyczne, nałogowe angażowanie się w tę aktywność. Należy zauważyć, że niektóre aplikacje (funkcje) internetu, szczególnie związane z komunikacją interaktywną oraz wirtualnymi światami gier, oferują spełnianie „oczekiwanej" kompensacji, czy stymulacji (a przynajmniej iluzję spełniania). Aplikacje te są silnie absorbujące i pobudzające poznawczo oraz emocjonalnie, również na drodze fizjologicznej, stanowiąc wzmocnienie dla korzystania z ich (por: Kaiat, 2006). Nie bez znaczenia jest to, że oczekiwania kompensacji deficytów, redukcji osobistych frustracji, poprawy samopoczucia czy jakości własnego życia znajdują możliwość realizacji w zapewniającej anonimowość i względną swobodę, społecznie promowanej i wysoko wartościowanej aktywności (por. Nowak i Krejtz, 2006). Emocjonalna ulga lub stymulacja oraz kompensacja, możliwe dzięki pewnym formą aktywności on-line, silnie wzmacniają nawyk specyficznego wykorzystywania internetu.

Coraz silniejsze nawykowe angażowanie się w określone aktywności internetowe w poszukiwaniu ulgi, kompensacji lub stymulacji niestety nie usuwa deficytów, wręcz przeciwnie, pogłębia je, zamykając człowieka w pułapkę błędnego koła. Tą drogą nawyk staje się nałogiem z wszystkimi patologicznymi symptomami.