Kompendium Wiedzy geografii34

wał opisać zjawiska polityczne stosując wzorce metodologiczne i wyjaśnienia zaczerpnięte z dynamicznie rozwijających się pod koniec XIX wieku nauk przyrodniczych (biologii i fizyki). Podstawową tezą Ratzla było przyrównanie państwa do „żywego organizmu”, podlegającego takim biologicznym prawom, jak dobór naturalny i walka o przetrwanie. Jego zdaniem poszczególnym etapom dziejów każdego państwa odpowiadają określone stadia życiowe, tj. urodziny, dorastanie, dojrzewanie, starość i upadek (teoria państwa organicznego). Zgodnie z tą koncepcją Ratzel uważał, że granice stanowią przeszkodę dla młodych, nabierających sił państw. W walce o „przestrzeń życiową” państwa Ic mają zatem moralne prawo naruszać granice innych państw.

Teoria Ratzla wywarła znaczący wpływ na rozwój geografii politycznej na całym świecie. W lalach 1920-1940 posłużono się nią w Niemczech do wykreowania nazistowskiej doktryny geopolitycznej. W niczym nie umniejsza to zasług Ratzla w sformułowaniu zadań i stworzeniu pojęć oraz systematyki problemów naukowych geografii politycznej.

Współcześnie nie ma powszechnie akceptowanej definicji geografii politycznej. Najogólniej można przyjąć, że głównym przedmiotem zainteresowań tej dyscypliny są wzajemne oddziaływania pomiędzy środowiskiem geograficznym a procesami politycznymi. Ich badanie polega na analizie różnorodnych związków pomiędzy procesami politycznymi a komponentami przyrodniczymi i antropogenicznymi środowiska, w którym one zachodzą.

Zainteresowania geografii politycznej dotyczą również badania terytorialnego układu sił i systemów politycznych, ich podobieństw i różnic.

Ważnym dla geografii czynnikiem wyjaśniającym zachodzące procesy są relacje przestrzenne, a podstawowym sposobem ich identyfikacji jest zespól metod kartograficznych.

Geografia polityczna bada procesy i struktur)- polityczne oraz ich uwarunkowania w aspekcie przeszłości, współczesności. a także przyszłości (prognozowanie kierunków rozwoju). Przedmiot badań tej dyscypliny jest dynamiczny i ulega zmianie wraz z pojawiającymi się nowymi problemami politycznymi, źródłami informacji i technikami analizy.

Amerykański geograf J. Gottmann (1952) sadzi, że polityka i geografia współistnieją w trójwymiarowej rzeczywistości, w której odbywa się ludzka działalność, a zatem są one nierozłączne w przestrzeni geograficznej.

Podstawowym obiektem analizy polityczno-geograficznej jest państwo, jego usytuowanie, parametry, konfiguracja jego terytorium, podział administracyjny, organizacja gospodarcza,

(uitcncjal demograficzny i militarny cle. Państwo odgrywa podstawową rolę w kierowaniu procesami politycznymi, określa swoją strukturę organizacyjną, podział terytorialny, budowę infrastruktury, sposób wykorzystania bogactw naturalnych i ziemi (np. w byłych krajach socjalistycznych — poza Polską I Jugosławią, większość ziemi uprawnej była własnością |Niństwową lub spółdzielczą). Poprzez umowy, zezwolenia I ograniczenia, cła oraz podatki władza państwowa wpływa na /ewnętrzne kontakty gospodarcze, a w związku z tym — na orientację ekonomiczną kraju. Podział administracyjny wewnątrz państwa jest określany według gospodarczych, etnicz-no-demograficznych, obronnych i politycznych interesów.

Świadomy, polityczny wybór modelu rozwoju opartego na rozbudowie przemysłu ciężkiego doprowadził na świecie (a szczególnie w niektórych krajach uprzemysłowionych) do kryzysu stosunków społcc/.cństwo-środowisko naturalne.

Ostatnio geografia polityczna w większym stopniu koncentruje się na badaniach procesów politycznych w regionach i lokalnych społecznościach (np. badania dotyczące czynników warunkujących podejmowanie decyzji politycznych o rozdzielaniu środków finansowych w terenie). Geografia polityczna zajmuje się również obserwacją zachowań politycznych wyborców f motywami podejmowania decyzji wyborczych — np. śledzi wpływ grup nacisku (lobbies) na wyniki wyborów itp.

Pojawiające się nowe kierunki badań dają niektórym specjalistom podstawę do oddzielenia geografii politycznej ogólnej od regionalnej geografii politycznej. W tym podziale geografia polityczna ogólna zajmuje się głównie wielkimi terytoriami — najczęściej całymi państwami, ich polityczno--gcograficzną odmiennością i wzajemnymi stosunkami. Geo- Geografia gra fi a polityczna regionalna bada natomiast lokalne problemy polityczna polityczne i ich uwarunkowania — np. tożsamości regionalne, regionalna