kupisiewicz dydaktyka ogólna6

r

115

Zasady nauczania

ROZDZIAŁ VIII

ZASADY NAUCZANIA

Analizując proces nauczania - uczenia się, nie możemy pominąć ogólnych norm postępowania dydaktycznego, nazywanych zasadami nauczania, które określają, jak należy realizować cele kształcenia. Zanim jednak przystąpimy do scharakteryzowania poszczególnych zasad, przedstawimy różne definicje tego pojęcia.

1. Pojęcie zasad nauczania

Pojęciem „zasady nauczania" posługiwali się dydaktycy w różnych znaczeniach. Przykładowo: Bogdan Nawroczyński nadal taki właśnie tytuł opracowanemu przez siebie podręcznikowi dydaktyki ogólnej. A oto motywy, którymi się kierował: „Książka moja nie jest jeszcze zwartą i peł-ną teorią nauczania. Nie dałem jej też zbyt wiele obiecującego tytułu, poprzestając na skromniejszym: Zasady nauczania. Ten tytuł jej się należy, rzeczywiście bowiem omówiłem w niej, jeżeli nie wszystkie, to w każdym razie najważniejsze zasady nauczania” (Nawroczyński, 1961, s. 6). Trzeba tu zarazem podkreślić, że cytowana książka składa się ze „Wstępu oraz trzech działów: „Ideały dydaktyczne”, „Uczenie się i nauczanie i „Plan nauczania”, obejmujących właściwie całość problematyki ogólno-dydaktycznej. Jeden z rozdziałów jest zatytułowany: „Zasada poglądowo-ści”, przy czym Nawroczyński (tamże, s. 190) stwierdza, że zasada ta WT tycza metodę we wszystkich okresach nauczania i wychowania”. Można stąd wnosić, że pojęciem „zasady nauczania” operował autor przynajmniej w dwóch różnych znaczeniach: po pierwsze - jako zastępniki⁰¹¹¹ nazwy „niepełna teoria nauczania”, i po drugie - jako „normą wytyczają cą nauczycielowi metodę pracy dydaktycznej”. Drugie z wymienionych znaczeń tego pojęcia jest- jak widzimy - zbliżone do znaczenia eksponowanego we wprowadzeniu do niniejszego rozdziału.

Jeszcze inaczej interpretował treść i zakres interesującego nas pojęcia Kazimierz Sośnicki, autor Dydaktyki ogólnej. Przez zasady nauczani³ rozumiał on „najogólniejsze prawidła, których nauczyciel powinie!¹

przestrzegać we wszystkich swoich szczegółowych zabiegach dydakty-_cznych”. Zabiegi te obejmują każdą czynność nauczyciela i równocześnie pływają na taką lub inną postać kształcenia się ucznia, zależną od systemu dydaktycznego stosowanego przez nauczyciela (Sośnicki, 1948, _s. 211-212).

Cytowany autor uważał więc, że w różnych systemach dydaktycznych mogą obowiązywać różne zasady nauczania, nawet przeciwstawne sobie, co zresztą decyduje o odrębności tych systemów. Ponadto sądził, że zasady nauczania mogą się odnosić do celów kształcenia, jak np. zasada wszechstronnego rozwoju dzieci i młodzieży: do treści nauczania, np. zasada materializmu dydaktycznego; do środków dydaktycznych, np. zasada poglądowości; czy wreszcie do procesu dydaktycznego, jak zasada „urozmaicania nauki”. Dlatego też - według Sośnickiego - racjonalna „odpowiedź na jakikolwiek problem dydaktyczny może być dana w postaci dość ogólnego normatywnego prawidła (tzn. zasady nauczania -przyp. Cz.K.), orzekającego, jak należy postępować przy nauczaniu” (tamże, s. 212-213).

Analiza przytoczonego stanowiska wykazuje, że jego rzecznik rozumie zasady nauczania niejako obiektywne prawidłowości ogólnodydak-tyczne, lecz jako „wytyczne postępowania nauczycieli”, pochodne wobec akceptowanego przez nich systemu kształcenia. Ponadto, odnosząc zasady bądź do celów, bądź do treści, środkówę procesu nauczania itd., Sośnicki pozbawia owe zasady cech ogólnych norm działalności dydaktycznej. Wskutek tego zatarta została w jego ujęciu granica między zasadami nauczania a np. szczegółowymi wskazówkami metodycznymi. Tymczasem zasady, zgodnie z cytowanym wyżej stanowiskiem Nawroczyńskiego, powinny dotyczyć nauczania wszelkich przedmiotów na wszystkich szczeblach pracy dydaktycznej z dziećmi i młodzieżą. Nie mogą one zatem być normami zbyt szczegółowymi i nie powinny odnosić ^się do takich lub innych fragmentów działalności dydaktyczno-wychowawczej, lecz do jej całokształtu.

Po tych wyjaśnieniach przez zasady nauczania będziemy rozumieć normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wie--t/, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im okre-^s one poglądy i przekonania oraz wdrażać do samokształcenia. Tak rozu-*mane zasady służą realizacji ogólnych celów kształcenia i obowiązują pracy szkół różnych typów i szczebli oraz w zakresie różnych Przedmiotów nauczania.

j P°dobne stanowisko zajmuje w tej sprawie Krzysztof Kruszewski.

_tQ^eg0 baniem, zasady nauczania .....to reguły organizowania i prezen-

^ Wania wiadomości, nieco dokładniej: ogólne normy postępowania ^auczyciela w czasie przygotowania i prowadzenia lekcji umożliwiające ^vvzględnienie jednocześnie informacji z wielu źródeł i utrzymanie ^e^^Unku czynności uczenia się uczniów” (1991, s. 255). Autor ten skazuje zarazem, że zasady nauczania nie powinny być ani zbyt ogólne,