kupisiewicz dydaktyka ogólna1

264 Dydaktyka ogólna

•    doniosłego wpływu szkoły i rodziny na postępy uczniów w nauce;

•    wyraźnego związku niepowodzeń szkolnych z różnymi postaciami zaburzeń w zachowaniu dzieci i młodzieży;

•    korzystnego wpływu nauczania problemowego i zespołowego na wyniki pracy dydaktyczno-wychowawczej.

2. Dydaktyczne środki przeciwdziałania niepowodzeniom szkolnym

Na usunięcie niektórych przyczyn niepowodzeń szkolnych, takich jak brak należytej opieki nad uczniem ze strony rodziny rozbitej, niekorzystne warunki materialne lub mieszkaniowe rodziców ucznia itp., nauczyciel ma zazwyczaj znikomy wpływ i jego możliwości działania w tej dziedzinie są siłą rzeczy bardzo ograniczone. Stosunkowo duże możliwości ma on natomiast w zakresie przeciwdziałania tym przyczynom niepowodzeń szkolnych, które tkwią „w nim samym oraz w narzędziach jego pracy”.

Dlatego też do podstawowych dydaktycznych środków' zapobiegania i zwalczania niepowodzeń szkolnych należy zaliczyć:

•    profilaktykę pedagogiczną, w tym nauczanie problemowe i nauczanie grupowe;

•    diagnozę pedagogiczną, a przede wszystkim posługiwanie się takimi sposobami poznawania uczniów oraz kontroli i oceny wyników' nauczania, jakie pozwalają na możliwie natychmiastowe wykrywanie powstających luk w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach każdego ucznia;

•    terapię pedagogiczną, a zwłaszcza wyrówmywanie wykrytych zaległości w opanowywanym przez uczniów' materiale programowym poprzez indywidualizację nauczania na lekcji oraz w drodze organizowanych przez szkołę zajęć pożalekcyjn3'ch w grupach wyrówmawczych.

Profilaktyka pedagogiczna

Wyniki procesu nauczania i wychowania zależą w pow'ażnej mierze od stosowanych przez nauczycieli form i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej. Do form i metod, które wpływają skutecznie na wzrost efektywności pracy szkoły, należy - jak wynika z przeprowadzonych już i udokumentowanych badań - nauczanie problemowe. Praca uczniów na lekcji w kilkuosobowych zespołach nad określonymi problemami

0    charakterze praktycznym lub teoretycznym powoduje wzrost zainteresowania nauką, wdraża ich do wspólnego przezwyciężania trudności, stwarza liczne okazje do wymiany poglądów, wyrabia krytycyzm myślenia, uczy racjonalnych metod planowania i organizacji wysiłków itd. Dlatego też nauczanie problemowe w zespołach stanowi jeden z najpoważniejszych warunków skuteczności walki z niepowodzeniami szkolnymi

1    z tego głównie powodu zasługuje na to, aby je uczynić podstawową formą pracy nauczyciela na lekcji.

Diagnoza pedagogiczna

Podstawą diagnozy pedagogicznej są indywidualne rozmowy nauczycieli z uczniami i ich rodzicami, przygodne i ciągłe obserwacje uczniów, wywiady środowiskowa, badania testowe oraz organizowane co dwa-trzy tygodnie zebrania nauczycieli (rady klasówce). Opiekun klasy powinien ponadto prowadzić na bieżąco dziennik obserwacji pedagogicznych w odniesieniu do każdego wychowanka, współpracować z rodzicami uczniów, organizacjami młodzieżowymi i pozostałymi nauczycielami. aby poznać nie tylko warunki domowe powierzonych jego pieczy dzieci i młodzieży, ich pozycję w rodzinie itp., lecz również ich zainteresowania, skłonności, tempo pracy itd. Znajomość tych danych umożliwia nauczycielom racjonalną indywidualizację pracy dydaktyczno-wychowawczej zarówno na lekcji, jak i podczas zajęć pozalekcyjnych. Stanowi też podstawię kierowania uczniów⁷ do najbardziej dla nich odpowiednich typów' szkól średnich i wyższych. Nauczyciele powinni rów-nież przeprowadzać w⁷ różnych formach kontrolę i ocenę wyników nauczania, aby możliwńe szybko wykrywać występujące u poszczególnych uczniów braki w zakresie opanowania treści programowych. Podstawkowym środkiem służącym do realizacji tego zadania są systematycznie dokonywane badania wyników nauczania po zakończeniu każdego działu programowego. Badania takie można prowadzić za pomocą testów pedagogicznych oraz innych sposobów i form kontroli. Ich wyniki stanowią podstawę do oceny postępów poszczególnych uczniów w nauce i one też decydują o kierowaniu uczniów opóźnionych do grup wyrów⁷-nawczych w celu usunięcia wykrytych u nich braków⁷. Zestawienie wyników w odpowiednie tabele według rodzaju błędów⁷ popełnianych przez uczniów stanowa ponadto punkt wyjścia do analizy efektywności własnej pracy przez nauczycieli i zastosowania na tej podstawie odpowiednich środków metodycznych w⁷ celu zlikwidowania ewentualnych niedociągnięć tej pracy.

Jedną z form diagnozy pedagogicznej są systematyczne spotkania tzw. rad klasowych, tzn. zebrania wszystkich nauczycieli pracujących z uczniami danej klasy. W razie potrzeb}⁷ w tego rodzaju spotkaniach mogą również uczestniczyć inne osoby, np. pracownicy biblioteki szkolnej, przedstawiciele komitetu rodzicielskiego, lekarz szkolny, zaproszeni rodzice.

Zasadniczym celem zebrań rad klasowych jest możliwie wszechstronna analiza postępów w nauce oraz zachowania uczniów. Podstawy tej analizy stanowią spostrzeżenia nauczycieli, lekarza szkolnego, rodziców itd., o poszczególnych uczniach. W ten sposób tworzy się zbiorowo pełną charakterystykę wszystkich uczniów danej klasy, czyniąc zarazem przedmiotem specjalnej uwagi tych wychowanków⁷, którzy w danym okresie wymagają wzmożonej opieki ze strony domu i szkoły. Zdobyte tą drogą informacje o uczniach stanowią podstawy racjonalnego indywidualizowania pracy dydaktyczno-wychowawczej zarówno na lekcji, jak i podczas zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych.