LastScan3 (15)

188

„Tezaurus” użytkownika ogrodu romantycznego musiał być nadzwyczaj urozmaicony i zawierać wiadomości z różnych dziedzin sztuki.

„Tezaurus” powiększył się w ogrodach romantyzmu także dzięki tej okoliczności, że w romantyzmie i preromantyzmie zmalał aspekt ironiczny. Jeszcze w okresie rokoka uczuciowość zgodnie współżyła w nich z duchem świeckiego żartu, który był tak znamienny dla arystokratyzmu baroku. Ale w romantyzmie żartobliwie ironiczny stosunek do świata, do mitologii i emblematyki zmarł śmiercią naturalną, dając początek bardziej poważnemu i głębokiemu potraktowaniu tej tematyki i tym samym stwarzając zapotrzebowanie na odpowiedni zakres wiedzy. Romantyzm sprawił, że zamiast antycznych bóstw zaczęto personifikować moralne i estetyczne pojęcia, że powstawały świątynie poświęcone Przyjaźni, Miłości, Melancholii i inne podobne.

Zgodnie ze swoją funkcją — oddziaływania na wszystkie organy zmysłów — ogrody zawsze były swojego rodzaju „syntezą różnych dziedzin sztuki”. Architektura, malarstwo, poezja i filozofia współżyły w nich na równych prawach. Jednak z pominięciem muzyki, która nie miała tych samych uprawnień co inne sztuki: szmer strumieni, szum wodospadów i fontann czy śpiew ptaków w wolierach nie mogą być określone jako muzyka w pełnym znaczeniu tego słowa. Z drugiej strony koncerty ogrodowe (bezpośrednio w ogrodzie lub w zbudowanych na jego terenie salach koncertowych) i utwory muzyczne przeznaczone do wykonywania w ogrodach (kompozycje Lully’ego, Mozarta i in.) nie mogą być podporządkowane pojęciu „syntezy różnych gałęzi sztuki”. Rozumiemy datujący się od średniowiecza pęd do wprowadzenia w wystrój ogrodów, mających ambicję chociażby z oddalenia przypominać Eden, drzew i krzewów owocowych; ich symbolika powinna była przypominać raj, w którym ludzie, zgodnie z pojęciami owych czasów, odżywiali się owocami i nie jedli mięsa; wątpliwe jest jednak, aby te drzewa w ogrodzie mogły w pełni rościć sobie prawo do syntezy sztuk ze sztuką kulinarną...

Tym niemniej ogrody tak czy inaczej zawsze przedstawiały syntezę różnych dziedzin sztuki i dlatego zrozumiałe się staje, dlaczego kierunek estetyczny, który najbardziej cenił sobie ową syntezę — barok — rozwinął tak niezwykłe w sensie różnorodności i pomysłowości wytwory sztuki ogrodowej, stając się przez to niezwykle ważkim stadium w dalszym rozwoju tej sztuki.

To dążenie do syntezy, do umieszczenia na jednym terenie różnych form sztuki odziedziczył po baroku romantyzm, który prawem spadkobiercy wziął z baroku o wiele więcej niż z klasycyzmu.

Umiejętność rozumienia sztuki we wszystkich jej przejawach była szczególnie ceniona w osiemnastowiecznym społeczeństwie. Chwalono też sobie zdolność twórczego wypowiadania się w różnych dziedzinach zywać zainteresowanie malarstwem, rzeźbą i architekturą. Był to bowiem essential attribute (nieodłączny atrybut) dobrze wychowanego człowieka.

Dowodem dobrego gustu właściciela był przede wszystkim jego ogród i park i sposób ich urządzenia. Dlatego też ogrody z przełomu XVIII i XIX w. pochłaniały ogromne sumy. Założenie ogrodu w końcu XVIII czy początkach XIX stulecia wynosiło prawie tyle, co budowa pałacu.

Ogrody romantyczne zajęły w życiu kulturalnym początku XIX w. jedno z czołowych miejsc, przeplatając się najściślej głównie ze sztuką poezji.

Omówimy teraz najbardziej charakterystyczne właściwości ogrodów romantyzmu.

Kraj obrazowość ogrodów romantyzmu

Przejście od ogrodów baroku i klasycyzmu do ogrodów rokoka i romantyzmu było równoznaczne z akceptacją zupełnie nowych zasad sztuki ogrodowo-parkowej. Jeśli w ogrodach regularnego typu panowały zasady architektoniczne, to w ogrodach rokoka i romantyzmu główną rolę ogrodników spełniali malarze — i to od najwybitniejszego ich przedstawiciela w dziedzinie urządzania ogrodów pejzażowych — Williama Kenta poczynając.

Odpowiednio uległy zmianie również prace związane z projektowaniem ogrodów. Jeśli do tego czasu wykonywano je w postaci swojego rodzaju planów i wykresów architektonicznych, a następnie szkiców, na podstawie których można już było sądzić o wyglądzie poszczególnych partii przyszłego ogrodu, to obecnie rozpoczynano takie prace od wyrysowania mających powstać widoków ogrodu. Nie plan, tylko widok ogrodu, jego pejzaż zaczął odgrywać dominującą rolę we wszystkich pracach związanych z założeniem ogrodu.

Szczególny sposób planowania ogrodów wynalazł Humphrey Repton. Najpierw rysował istniejący już widok budynku i otaczającej go szaty roślinnej, a dopiero potem projekt tego, który mógłby powstać w tym miejscu pod warunkiem zachowania możliwie największych partii roślinności (głównie drzew). Ten drugi widok, a często i kilka kolejno narysowanych, Repton nanosił na kartoniki (nazywał je slides — szablony), które następnie nakładał na rysunek istniejącego krajobrazu. W ten