margul (62) []

Bohaterowie

fińskiej

Dzień 28 lutego stanowi dla każdego ucznia fińskiego szczególne święto. W tym dniu w roku 1835 Eliasz Lónnrot położy! swój podpis pod przedmową do pierwszego wydania Katowali, narodowej epopei fińskiej. Jako wędrowny lekarz. Lónnrot łączył praktykę po rozrzuconych osadach kraju tysiąca jezior ze skrzętnym zbieraniem ludowych pieśni. Ocali! w ten sposób od zapomnienia ustną literaturę tego nieszczęśliwego narodu, który od 1284 r. podlega! Szwecji, swej chrzdcielce, a od 18091 Rosji carskiej, bezwzględnej rusyfikatoree.

Eliasz Lónnrot został uznany za jednego z najwybitniejszych budzicieli narodowego ducha, dławionego obcą przemocą przez przeszło sześć wieków. Dokona! wielkiego dzieła w postaci utrwalenia i powiązania ze sobą aż 12 078 wierszy pierwszego trzydriestodwuruno* wego wydania i 22 795 wierszy drugiego pięćdziesiędorunowego wydania z 1849 r. Wdzięczni współcześni dali mu w nagrodę pierwszą katedrę filologii fińskiej na uniwersytecie w Helsinkach, a wdzięczni potomni czerpali swoje artystyczne natchnienie poetyckie, muzyczne, malarskie i rzeźbiarskie zdzielą Lónnrota— Kaltwali.

Jako zbieracz pieśni ludowych był Lónnrot pionierskim amatorem. Miał pewne przygotowanie filologiczne, ale kierował nim przede wszystkim zapal patriotyczny, a nie chłodny umysł badacza. Powstała epopeja eklektyczna, złożona ą wielu wątków i materiałów z różnych okresów dziejów Finlandii. Właściwa mitologia, czyli opowiadanie o bogach i pierwszych wielkich półbogach-cywilizatorach, zajmuje 1 niej miejsce naczelne, ale trafiamy też na motywy chrześcijańskie i historyczne. Lud przecież opiewał w swych pieśniach wszystko.

ITt

R poruszało jego wyobraźnię, zarówno najstarsze podania o tym, H się wziął świat, kto go uporządkował i kto nauczył Finów pracy I ubawy, jak i nowe nauki o Marii i jej narodzonym w stajni dzieciąt* ffi jak wreszcie i wielkie wydarzenia dziejowe rozegrane na fińskiej {karelskiej ziemi.

Dowodem wielkiego smaku kompozytorskiego i wyczucia dramatycznego fińskiego lekarza-zbieracza pieśni ludowych było opanowa n ogromu materiału i przetworzenie go w dość jednolitą epopeję Ze wszech miar szczęśliwą myślą było tematyczne skoncentrowani się na postaci wielkiego wieszcza i, jak chce współczesny etnograf ra I Mełetyński, typowego bohatera-cywilizatora, wiekowieczne go Wcjncmejnena, czyli Mieszkańca cieśniny. Aż osiem wątków poświęconych jest tej wyrazistej postaci, podczas gdy pozostałe dotyczą nie mniej frapującej historii cudownego młynka samomielącego, zwanego Sampo, oraz przygodom postaci drugoplanowych, takich jak kowal Dmarinen, młody Joukahajnen, chłopięcy KuUerwo, młodziutka Aino i junaccy Athi i Hera.

Niniejszy zarys mitologii fińskiej wykazuje pewne odchylenia od tekstu Lónnrota, stara się bowiem uwzględnić bogaty dorobek naukowej krytyki folklorystycznej Kale wali, jaki narósł od czasu powstania epopei. Uwypuklony zostanie najstarszy, przedchrześcijański, autentycznie fiński podkład mitologiczny. Późniejsze nawarstwienia katolickie (do luteranizacji Finlandii przez ucznia Lutra, biskupa Mi-kaela Agricolę w latach 1523-1560) i historyczne zostaną pominięte. Zmieniony zostanie epizod finałowy. Lónnrot dla pokazania schyłku pogaństwa i świtu ery chrześcijańskiej w swym kraju umieścił w ostatniej, pięćdziesiątej runie Kalewali motyw dziewicy Mariatty, rodzącej w stajence synka-zbawiciela. Został on zaczerpnięty z zupełnie innej tradycji, mianowicie ze średniowiecza. W mitologii należało takie wstawki opuścić.

Tok opowieści mitologicznej, zawarty w Kalewali Lónnrota, został poddany znacznej intensyfikacji, środki wyrazu są tu bardziej oszczędne. Finowie lubowali się w opisach przyrody, w stylistycznych zaokrągleniach i rozwlekłości ach. Wymagał tego sam rodzaj wiersza, zwany paralelizmem: dwa sąsiednie wiersze tworzą na ogół całość, w której wiersz drugi powtarza z niewielkim odchyleniem myśl pierwszego. Wszystkie fińskie pieśni ludowe trzymają się jednej i tej samej miary metrycznej. Jest nią wiersz złożony z czterech trochejów, tzn. z ośmiu sylab kolejno akcentowanych i nie akcentowanych, zaczynając od akcentowanej. Stąd wielka pokusa, aby mechanicznie docze-

m