img409 (5)

5

Runy i wikingowie

Nordyckie inskrypcje pisane młodszym futharkiem stanowią dla każdego ludu germańskiego najważniejsze archiwum epigraficzne. Okres, w którym rozwijały się nowe runy - powiedzmy około roku 700 n.e. - był także czasem ważnych zmian w językach skandynawskich i odtąd, aż do późnego średniowiecza, zmiany językowe można prześledzić na zapisanych obiektach, często datowanych na gruncie historycznym, archeologicznym lub historii sztuki. Oczywiście należy pamiętać, że zmiany w pisowni opóźniają się znacznie w stosunku do zmian w wymowie, jak ujawnia to chaotyczna pisownia we współczesnej angielszczyźnie, a przy tym mała liczba liter młodszego futharku czyni go nieefektywnym jako narzędzia pisania.

Jednakże bardziej interesujący jest wkład napisów runicznych w naszą wiedzę o historii skandynawskiej. Okres używania młodszego futharku zbiegł się z epoką wikingów (ok. 800-1100 n.e.). Napisy odzwierciedlały niechybnie poglądy i działania z tamtych czasów, chociaż ich rozpowszechnianie koncentrowało się w późniejszej części tego okresu, i raczej na obszarze Szwecji niż Norwegii i Danii. Większość ówczesnych wypraw wikingów opisywali ich wrogowie: Frankowie, Anglowie, Iryjczycy i inne ludy przez nich dręczone. Nic dziwnego, że nie są to opisy sympatyczne dla Normanów, że ukazują ich jako piratów, najeźdźców, bezlitosnych morderców, niebezpiecznych wrogów, grabieżców kościołów i tak dalej. Z pewnością byli tym wszystkim, ale istniały również inne aspekty działalności wikingów, które były niedostrzegane przez tych, którzy widzieli w nich tylko szalejące wilki masakr.

Inskrypcje opowiadają nam trochę o życiu wikingów z ich punktu widzenia. Dużo materiału znajduje się na wielkich kamieniach runicznych, jakże charakterystycznych dla tych wieków. Kamienie runiczne są często pomnikami, przypominającymi wielkich zmarłych, zwykle tych, którzy umarli daleko od swej ziemi ojczystej. Ale nie zawsze. Niektórzy wikingowie wznieśli kamienie ku własnej czci, np. eftir sik sidlfan, „ku czci samego człowieka”, czy at sik kvikvan, „w swym własnym życiu”, aby chwalić czyny, które uważali za godne. A niektóre wzniesiono wyłącznie ku własnej chwale, jako akty propagandy.

Większość kamieni runicznych była wolnostojąca, a często były to naturalne ostańce. Czasami mistrz runiczny wycinał napis na powierzchni skały, najchętniej takiej, która mogła być widoczna z odległości lub znajdowała się przy strategicznej drodze albo przeprawie przez rzekę. Rzeźbienie mogło składać się tylko z napisu, z runami wyciętymi w kolejnych liniach umieszczonych w ramkach, lub też kamień mógł mieć znaczną dekorację, a runy mogły być wycięte na części dekoracji, zwykle wzdłużciała bestii zwiniętej w serpentyny. W wielu, prawdopodobnie w większości, przypadków litery były pokryte kolorami, chociaż mało z tego malowania pozostało do dzisiaj. (Niektóre kraje skandynawskie uprawiają nadal szkodliwy proceder ponow-