Obraz0 (16)

XLIV DZIEJE TWÓRCZOŚCI POETYCKIEJ

XLIV DZIEJE TWÓRCZOŚCI POETYCKIEJ

Karmazynowy poemat pozwala

roku 1918, w krótkiej impresji krytycznej o sienkiewiczowskich Legionach, powieść tę określił - nazbyt entuzjastycznie zresztą ’ ’ ' ^r~^r    iowe epos szlacheckie”^. W kon-

jst to tomik o Polsce i polskości.) Stefan Lichański widział w nim „iście romantyczne opętanie Polską”^{1 2}. Nie jest to jednak jeszcze Polska realna, istniejąca w ustalonych granicach, w określonych formach ustrojowych -lecz marzenie o Ojczyźnie, tęsknota*, do niej, mglisty kształt wysnuty z marzeń własnych i cudzych. Dokładnie to samo, co da się wydedukować z pamfletów Rzeczypospolitej Babińskiej. Polska - mit.

^"■ „Karmazynowy poemat”. 2. Zagadnienia wypowiedzi poetyckiej. Poeci preskamandryckiej grupy zanurzeni byli we współczesności, tworzywem ich wierszy było dziś, życie dookolne, świat otaczający. I Lechoń dawał wyraz swemu stosunkowi do spraw współczesnych, ale stosunek ten wyrażał się w zupełnie innej materii poetyckiej: przez negację lub aprobatę wybranych obrazów, postaci, wydarzeń z historii narodowej, tych zwłaszcza, które funkcjonowały jako stereotypy ówczesnej świadomości,¹ jako mity.    —*

Sposób traktowania tych mitów przez poetę nie był jednoznaczny. Lechoń je odrzucał - i akceptował. Zdawał sobie sprawę z ich anachroniczności - i widział ich mobilizującą funkcję narodową w latach niewoli.fDlatego w Herostratesie wyraża obawę: „gdy przeszłość wyżenieftrL|| Czy wszystko w pył roz-kruszę, czy... Polskę obudzę”. Emocjonalnie był po stronie owej skostniałej w stereotypowe obrazy, ale wciąż żywej tradycji, i ona to ostatecznie w tomiku zwycięża. Próba racjonalnego z nią rozrachunku wyzwalała herostratesowy gest. Jako herostra-tesowy określał go sam poeta - dowodząc tym samym, że uderza w świętości. A były to dla niego świętości na seru|_v Ireneusz Opacki w swym studium o Karmazynowym poemacie⁴⁴ poddaje szczegółowej analizie funkcję romantycznych mitów w utworach Lechonia i trojaką widzi ich rolę: .pojawiają się one po pierwsze w ujęciu afirmatywnym, iako pseudonimy problemów współczesności j(na tym między innymi polega łącz- ( ność wierszy Karmazynowego poematu z. liryką niepodległościową okresu pierwszej wojny); po wtóre A ewokują tradycję,.po-, ematów typu „śpiewy historyczne” - i w tym ujęciu również noszą znamię autorskiej aprobaty, tu jednak ich historyczna treść utrzymuje swe historyczne znaczęnieT^o^trzecie wreszcie jawią się na zasadzie „spektaklu modernistycznego”, a więc poddane krytycznej analizie, zestawiającej historię ze współczę- j snością. „Afirmacja aktualizująca - afirmaćja 'uhistoryczniająca - negliżujące zwątpienie”⁴⁵ - oto główne funkcje narodowych mitów w omawianym tomikrn]

(Uwikłanie Lechoniowych Utworów w problematykę romantyczną nic ogranicza się do zagadnienia mitów i sposobu ich wykorzystania. I nie wyczerpuje się w licznych nawiązaniach i aluzjach do wielkiej literatury romantycznej, w czerpanym z niej słownictwie i cytatach - rozpoznawalnych w pobieżnej na-

¹¹ 1. Opacki, op. cit. Ibidem, s. 466.

1966, z. 4, s. 439-183).

1

   [Jan Lechoń] - jl -, Ostatnia powieść Sienkiewicza, «Pro arte et studio» 1918, nr 15 (listopad), s. 29.

2

   Stefan Lichański, Dziedzictwo Konradowe, «Poezja» 1978, nr 11/12, s. 28. Inne nieco rozumienie Karmazynowego poematu proponuje Ireneusz Opacki. Dostrzega on rewizję mitów narodowych nie tylko w Herostratesie i Duchu na seansie, lecz i w innych utworach zbiorku i kompromitację ich pod piórem Lechonia uznaje za atak na te mity, wprzęgnięte w system propagandowy niemieckiego okupanta, który zaadaptował je do swoich celów politycznych, usiłując pozyskać społeczeństwo polskie. Interpretacja ta opiera się na próbie odczytania utworów zbiorku poprzez aluzje do konkretnych wydarzeń współczesnych. W tym ujęciu Karmazynowy poemat „jest poematem o Warszawie, o Królestwie Polskim lat 1916-1918” (Ireneusz Opacki, Wokół ..Karmazynowego poematu” Jana Lechonia, «Pamiętnik Literacki»