Obraz3 (37)

52 OSOBOWOŚĆ, SOCJALIZACJA, POSTAWY

Walencji postawy pozytywne i postawy negatywne w stosunku do danego przedmiotu postawy. Dotyczy to komponentu emocjonalno-oceniającego (afektywnego). Komponent ten nie może bowiem występować w postaci zerowe:

-    oznaczałoby to, że go w ogóle nie ma, ale wtedy nie możemy mówić o postawie jednostki, a jedynie o jej komponencie poznawczym, czyli tzw. poglądach, opiniach jednostki. W praktyce badań tzw. opinii społecznej nie uwzględnia się czystości terminologicznej i zakresy pojęć „opinia” i „postawa” pokrywają się. Natomiast może być tak, że jednostka waha się; pod pewnym względem lub w pewnym zakresie jest nastawiona pozytywnie do danego przedmiotu, ale też pod pewnym względem jest nastawiona negatywnie. Wówczas taki postawę określa się jako ambiwalentną. W badaniach postaw jakiejś kategorii ludności stwierdzamy ambiwalentność postaw, gdy respondenci pod pewnym względem lub w pewnym zakresie żywią w stosunku do przedmiotu postawy uczucia negatywne, a pod innym względem uczucia pozytywne (a więc słynne „i tak, i nie”).

Postawy mogą być spójne lub niespójne. Spójność postawy zachodzi wtedy, gdy kierunek Walencji każdego komponentu postawy jest ten sam. Nasze poglądy o danym przedmiocie mogą być pozytywne, uznajemy daną rzecz za pożyteczną czy prawdziwą, ale nasze doznania, uczucia, upodobania są negatywne, nie lubimy danego przedmiotu postawy, w zetknięciu z nim doznajemy przeżyć niemiłych. Podobnie komponent behawioralny może mieć Walencję negatywną, gdy nie pragniemy owego przedmiotu, nie chcemy go i nie dążymy do jego osiągnięcia. Nie ma więc spójności między trzema komponentami postawy. Najostrzej ta niespójność postawy może być ukazana na przykładzie tzw. uzależnień jednostki (np. palenie papierosów), kiedy jednostka jest świadoma, ma wiedzę na temat szkodliwości palenia tytoniu, walencja tego komponentu może więc być oznaczona znakiem minus, ale komponent emocjonalny

-    doznawane uczucie, przyjemność (autosugestia przyjemności) - jest tak pozytywny i tak intensywny, że zdominowuje również komponent behawioralny i musimy obydwa pozostałe komponenty oznaczyć znakiem plus. Może być jednak inaczej: jednostka postanawia zmienić swą postawę i mimo pozytywnego uczucia i upodobania (np. do palenia tytoniu) nie podejmuje zachowania zgodnego z komponentem afektywnym, przeciwstawia się - wówczas walencja komponentów jest jeszcze bardziej niezgodna co do ich kierunku. Możemy nawet stwierdzić ogólną prawidłowość, iż w procesie zmiany postawy musi wystąpić niezgodność Walencji poszczególnych komponentów postawy.

Zjawisko niespójności i ścierania się komponentów postawy jest dość powszechne i zwykłe. Zharmonizowanie postawy polega na zgodności kierunków walencji wszystkich trzech komponentów. Ten kierunek może być zarówno