Obraz6 (9)

ramieniem lub nogą, bawienie się ołówkiem, pocieranie rąk o siebie, ściskanie palców itp., interpretowane na ogół jako wyraz wewnętrznego niepokoju. Zalicza się tu również pewnego rodzaju rytmiczne ruchy różnych części ciała np. bębnienie palcami, huśtanie stopą itp.

WOKALIZACJA

Podstawowym środkiem przekazywania informacji między ludźmi jest język. Jednakże już bardzo dawno temu zauważono, że wypowiedzi słowne poza informacją zawartą w użytych pojęciach niosą ze sobą spory ładunek informacji dodatkowej. Ładunki informacji mogą być ze sobą zgodne (uzupełniające) lub sprzeczne.

Niektóre z niewerbalnych wskaźników wokalnych są integralną częścią werbalnego komunikatu, podczas gdy inne odzwierciedlają jedynie czyjeś pochodzenie (etniczne, kulturowe, społeczne), zmianę nastroju, postawę lub uczucie. Badaniom podlegają przede wszystkim te czynniki, które nie są integralną częścią wypowiedzi słownej, lecz niosą ze sobą informację dodatkową. W literaturze można wyróżnić kilka właściwości akustycznych, takich jak; poziom natężenia i stosunek natężenia głosu oraz głośność i stosunek głośności. Innymi cechami są: tempo mowy, charakterystyczne przerwy, zaburzenia mowy/ton głosu (nosowy, chrapliwy). George Mahl (1978), wychodząc z założenia, że lęk wpływa uszkadzaj ąco na normalny tok mowy, skonstruował tzw. wskaźnik zaburzeń mowy, zawierający pięć kategorii zaburzeń; -powtórzenia (nadmiarjednego bądź więcej słów)

-    zdania niekompletne lub rekonstruowane (mówiący pozostawia zdanie niedokończone albo zaczyna je od nowa)

-    ominięcia (całego słowa lub jego części)

-pomyłki językowe, zająknięcia, wtręty dźwiękowe

-    tzw. achy bądź pokrewne im dźwięki {er, um itp.).

W dotychczasowych badaniach relacji cechy osobowości a cechy wokalizacji stwierdzono, że ekstrawertycy mówią szybciej niż introwertycy. Wynika to z tego, że są to osoby impulsy w-ne, o większej reaktywności w relacjach interpersonalnych. Również kontekst społeczny znajduje swoje odzwierciedlenie w procesach wokalizacyjnych. Stwierdzono, że w przypadku konwersacji w diadzie, jeśli temat dyskusji nie jest zagrażający, sama obecność drugiej osoby fal i cytuje komunikowanie. Jeśli natomiast temat stanowi jakieś zagrożenie, to czyjaś obecność hamuje sprawność emisji wypowiedzi. Inną prawidłowością jest to, że wokalizacja rożni się zależnie od tego, czy wypowiedź jest kierowana do osoby tej samej płci czy płci przeciwnej. W kontekście różnopłciowym wypowiedzi są głośniejsze. W przypadku wywiadu, jeśli pytającym jest kobieta, odpowiedzi pytanych kobiet są szybsze niż mężczyzn, jeśli pytania zadaje mężczyzna.

Innym czynnikiem jest status komunikujących się osób. Osoby mówiące do innych o wyższym statusie prezentują wypowiedzi ostrożniejsze, z większą ilością pauz i dozą niezdecydowania. Zauważono także, że podstawowy ton głosu osoby, która kłamie, jest wyższy niż osoby mówiącej prawdę.

Zmiany wielkości źrenic

Jest to także rodzaj komunikatu, mimo że na co dzień bardzo rzadko zdajemy sobie sprawę z tego, że jest on źródłem informacji. Less i Tryon wyróżnili w sumie 27 różnorodnych czynników wywierających wpływ na zmianę wielkości źrenic. Jednak tylko niektóre z nich wchodzą w zakres komunikacji niewerbalnej. Stwierdzono, że źrenice mężczyzn rozszerzają się bardziej na widok kobiet niż innych mężczyzn, natomiast kobiety reagują w ten sposób na mężczyzn i dzieci. Ponadto czynnikiem różnicującym wielkość reakcji była wielkość źrenic. Podczas gdy reakcja mężczyzn była jednakowa na fotografie mężczyzny niezależnie od tego, czy miał on źrenice duże czy małe, o tyle kobiety wykazywały najsłabszą reakcję źrenic na widok fotografii mężczyzn o dużych źrenicach. Stwierdzono również, że mężczyźni homoseksualni reagują źrenicznie silniej na zdjęcie mężczyzny niż kobiety. Dzieci niezależnie od wieku i płci wykazują najsilniejsze reakcje źreniczne na fotografie niemowląt. Chłopcy silniej rea-

225