Obrazs9

456 Rozdział XB

Wyniki testu socjometrycznego po odpowiednim uporządkowaniu przedstawia się graficznie, aby ułatwić poznanie struktury społecznej badanej grupy. Najczęściej stosuje się trzy sposoby zapisu:

I. Socjogram wykres przedstawiający poszczególne jednostki jako figury geometryczne. np. kółka, kwadraty, trójkąty i rozmieszcza się je na płaszczyźnie. Stosunki sympatii lub niechęci między jednostkami przedstawia się jako wektory opatrzone strzałkami.

2.    Diagram tarczowy polega na rozmieszczeniu figur symbolizujących badane osoby na płaszczyźnie złożonej z czterech koncentrycznych kół o wzrastających promieniach.

3.    Tabela socjometryczna, na której w kolumnie pionowej umieszcza się nazwiska osób wybieranych, zaś poziomo nazwiska osób wybranych, natomiast w rubrykach uzyskanych z przecięcia się linii wpisuje się wybory.

Prawidłowo i rzetelnie przeprowadzone badania socjometryczne grupy klasowej na podstawie bliższych danych o osobach badanych, pozwalają nauczycielowi na:

I — ujawnienie pozycji społecznej każdego ucznia w klasie, która decyduje o tym, czy czuje się w swojej grupie dobrze, bezpiecznie i szczęśliwie, czy też ma poczucie, że nikomu nie jest potrzebny; 2 — określenie stopnia rozwoju społecznego klasy oraz jej struktury na poziomie wieku uczniów stanowiących daną grupę; 3 — na podejmowanie akcji wychowawczych mających doprowadzić do utworzenia kolektywu klasowego o prawidłowej strukturze społecznej poprzez działania zmierzające do rozbicia klik i poprawienia pozycji społecznej uczniów izolowanych. Szczegółowe wskazówki dotyczące socjometrii, konstruowania testów socjometrycznych oraz analizy zapisów i interpretacji wyników znaleźć można w pracach Pilkiewicza (1973), Lobockiego (1984) i Ekiert-Grabowskiej (1984).

Na uwagę zasługują też metody badania nieformalnej struktury klasy szkolnej socjometryczno-podobne, zwane też pseudosocjometiycznymi, które mogą dostarczyć informacji, jak członkowie grupy spostrzegają wzajemne powiązania oraz strukturę grupy. I tak metoda „Zgadnij kto?” pozwala na uchwycenie osób spełniających określone role w grupie lub odznaczających się interesującymi badacza cechami. U podstaw tej metody leży założenie, że każdy członek grupy spostrzega cechy i właściwości innych osób w sobie właściwy sposób. Poszczególni uczniowie mają za zadanie przypasować do krótkiego opisu osobę lub kilka osób posiadających określone cechy.

Inną metodą zbliżoną do socjometrii jest „plebiscyt życzliwości i niechęci”, w ramach którego każdy z członków grupy ocenia któregoś ze swoich współtowarzyszy wytypowanego przez wychowawcę w jednej z trzech możliwych kategorii (pozytywnej, negatywnej lub obojętnej). Metoda ta pozwala uchwycić wzajemne postawy wszystkich członków grupy wyrażające się w nastawieniu uczuciowym (sympatia, antypatia, obojętność) oraz w ocenie walorów, czyli przedstawieniu sądu o wartościach współtowarzyszy w sprawach własnego zespołu (członek wartościowy, szkodliwy, bez znaczenia).

2.9. Studium przypadku

(synteza informacji o uczniu i jego środowisku)

We współczesnej psychologii istnieje wyraźna tendencja do przechodzenia od opisowego do przyczynowego poznania psychiki, co rzutuje na stosowanie metody badań. Psychika badanego ucznia winna być ujmowana przyczynowo i funkcjonalnie. Stąd pojawia się konieczność kompleksowego stosowania różnych metod badawczych, wzajemnie się uzupełniających, które pozwalają na wszechstronne poznanie psychiki, z uwzględnieniem jej licznych powiązań z podłożem fizjologicznym oraz środowiskiem społecznym. Łączne stosowanie różnych metod umożliwia przejście od badania zjawisk pojedynczych do zjawisk bardziej złożonych, odgrywających dominującą rolę w zachowaniu się człowieka działającego w różnych sytuacjach życiowych.

Szersze zastosowanie wielu metod ma szczególne znaczenie przy opracowaniu studium przypadku (case study), które polega na celowym, zaplanowanym i wielostronnym zbieraniu informacji o psychice i zachowaniu się badanej jednostki w jej otoczeniu społecznym. Innymi słowy case study to jednostka wraz ze swym środowiskiem. Według Janowskiego (1985) studium przypadku podejmuje się najczęściej ze względu na pojawiający się problem dydaktyczno-wychowawczy, który koniecznie należy rozwiązać. Problem ten ujawnia się w nasilonych przejawach zachowania ucznia, które z jakichś przyczyn są uważane za negatywne (np. bijatyki, które wywołuje uczeń, gwałtowne obniżenie się jego wyników w nauce). Studium przypadku podejmuje się również w celu dokładnego przeanalizowania interesującego nauczyciela zagadnienia, biorąc pod uwagę ucznia, którego właściwości i zachowanie są szczególnie charakterystyczne z punktu widzenia zainteresowań nauczyciela.

Studium przypadku to zebranie wszystkich dostępnych danych o psychicznym i fizycznym rozwoju dziecka, o jego zachowaniu emocjonalnym, społecznym oraz możliwościach intelektualnych. Należy zaznaczyć, że case study nie powinno być utożsamiane z historią przypadku, bowiem studium przypadku odnosi się głównie do aktualnego zachowania ucznia w różnych sytuacjach życiowych, choć dane dotyczące również historii życiowej jednostki (przebiegu ciąży, dzieciństwa, rozwoju, szczególnych wydarzeń, przebytych chorób, historii rodziny i obrazu środowiska rodzinnego) mogą się okazać przydatne dla ujawnienia przyczyn i motywów zachowania się ucznia. Uzyskane dane, zawierające również wyniki badań psychologicznych, stają się podstawą do oceny i interpretacji zgromadzonych informacji. W proces interpretacji danych włączonych może być kilka osób, tj. wychowawca, nauczyciele, psycholog oraz lekarz. Jakkolwiek studium przypadku jest metodą precyzyj ną, opartą na wszechstronnych materiałach i wymagającą profesjonalnego przygotowania, zebranie niektórych danych leży w możliwościach nauczyciela-wychowawcy. Właśnie nauczyciel może być tą osobą, która pierwsza dostrzeże sygnały zaburzeń w zachowaniu dziecka czy też trudności pojawiające się w procesie uczenia. A. Janowski wymienia kolejność poczynań przy opracowaniu studium przypadku, tj.: I — określenie przyczyny; 2—zbieranie danych o dziecku, rodzinie, domu, środowisku, osobowości, rozwoju psychicznym badanego.